(Bovine Ephemeral Fever) تب بی دوام گاوی
بررسی و مراقبت :
در سال های اخیر بیماری بصورت همه گیری های کانونی منحصراً در استان های فارس و ایلام گزارش می گردید . در دشوار BEF سایر نقاط کشور بصورت موارد استثنایی و منفرد و یا اینکه تشخیص داده نمی شد. اصولاً تشخیص موارد انفرادی است و اولین گام در تشخیص بیماری ، داشتن آگاهی های لازم همه گیری شناسی ، بالینی و تشخیص افتراقی توسط کلینیسین ها می باشد ( بویژه در مناطق پرخطر) . اما در فصل تابستان سال 85 علاوه بر استان فارس همه گیری هایی دراستان های تهران ، کرمان و خوزستان گزارش گردید .
پیشگیری و کنترل :
در گاو BEF واکسیناسیون بعنوان تنها روش مؤثر کنترل بیماری در دنیا مطرح است . اصولاً به دلیل ماهیت ایمنی شناسی شوند ، در مقابل چالش طبیعی و مصنوعی بیماری BEF ، که تقریباً تمامی دا مهائی که دستخوش مواجهه با یک بار ویروس ایمن می شوند ، از این رو واکسیناسیون با توجه به ایمنی شناسی افمروویروس و ماکرواپیدمیولوژی بیماری ، بعنوان تنها روش به کمک آنتی بادی های منوکونونال BEF مؤثر کنترل اعلام شده است . اگر چه تفاوت های پادگنی در سویه های ویروس از منشاء مختلف جغرافیایی ، ایجاد بیماری نمی کنند . BEF مشخص شده است ، اما در دام های ایمن ، سویه های مختلف یک ایمنی استریل است ، بدین سان که موارد دفع ویروسی و حامل BEF ایمنی ناشی از واکسن و عفونت طبیعی ویروس ساخته شده است . BEF وجود ندارد. بدلیل اینکه ویروس به سادگی تخفیف حدت می یابد ، واکسن های مختلفی برای 1386 در برخی از کانون ها و مناطق پر - است که طی سال 1388 BEF یکی از واکسن های مورد استفاده واکسن کشته خطر استان ها و شهرستان های پر خطر مورد استفاده قرار گرفته و در دستور کار سال جاری نیز قرار دارد .
( B.S.E ) جنون گاوی
مقدمه :
جنون گاوی یا آنسفالوپاتی اسفنجی شکل گاوی بیماری کشنده و دژنراتیو سیستم اعصاب مرکزی قابل انتقال گاو می باشد .
این بیماری یک هفته تا چند ماه پس از بروز نشانه های بالینی سبب مرگ گاو می شود . میانگین دوره کمون بیماری 4 تا 5سال است . این بیماری در دام های بالغ در هر دو جنس نر و ماده مشاهده شده و حساسیت تمامی نژادها در برابر ابتلاء به بیماری یکسان است . اثبات وجود بیماری اولین بار در سال 1985 در مزرعه ای بنام کنت در انگلستان بر اساس نشانه های بالینی و در سال 1386 با تائید آزمایشگاهی صورت پذیرفت.
بررسی و مراقبت :
بررسی و مراقبت دام های دارای نشانه های عصبی نیازمند بررسی در راستای مراقبت بیماری جنون گاوی می باشد برنامه مراقبت بیماری :
مراقبت فعال بیماری در دامداری های تحت پوشش در شبکه ملی مراقبت .
طاعون گاوی
Global Rinderpest Eradication ) GREP در راستای سیاست های جهانی ریشه کنی طاعون گاوی به سازمان های بین المللی و پذیرش رسمی (OIE Pathway ) و اعلام نتایج اجرای برنامه بر اساس ( Programe ) در سال 2008 ( O.I.E ) عاری بودن کشور جمهوری اسلامی ایران از طاعون گاوی توسط سازمان جهان ی بهداشت دام
1387 ) ، ادامه برنامه هماهنگ با مقررات و مصوبات ملی ریشه کنی طاعون گاوی بشرح ذیل میباشد :
-1 تداوم قطع عملیات مایه کوبی علیه طاعون گاوی در جمعیت گاو ، گوساله در کلیه استان های کشور.
-2 تداوم سیستم مراقبت فعال و غیرفعال بیماری برابر با فرم ها و دستورالعمل های ارسالی همراه با ارسال گزارش در فواصل
زمانی تعیین شده .
-3 برداشت و ارسال نمونه مط ابق دستورالعمل های مربوطه به منظور تهیه اسناد و مدارک عدم وجود ویروس در چرخش در کل کشور .
شبکه مراقبت بیماری طاعون گاوی ( اگزوتیک )خصوصیات شبکه : این شبکه برای بیماری اگزوتیک طاعون در سطح ملی بصورت دیده بان ، مستقل و بصورت فعال و غیر فعال اجرا می گردد . داده های این شبکه از طرق زیر تامین می گردد :
- باتوجه به واحد اپیدمیولوژیک ، هر ماه تعداد 5 درصد از واحدها بصورت تصادفی انتخاب و توسط مسئول بررسی استان و یا شهرستان مورد بازدید قرار می گیرد . داده های این بازدیدها در پرسشنامه مخصوص طاعون گاوی درج شده و به اداره کل ارسال می گردد . اداره کل اقدام به جمعبندی این گزارشات در فایل اکسل نموده و به دفتر بررسی ، مبارزه و مراقبت بیماری های دامی ارسال می شود .
- بجز واحدهای اپیدمیولوژیک ، میادین دام و واحدهایی که حمل و نقل دام در آن ها زیاد انجام می گیرد هر 15 روز بازدید خواهند شد . این واحدها در هر شهرستان محدود و مشخص می باشند .
88/41/01
١٥
- در کلیه شهرستان ها ، درصورت برخورد با هرگونه علائم بیماری مخاطی ، با اولویت ظن بیماری طاعون گاوی ، غدد لنفاوی باید جهت ردیابی ویروس بیماری جمع آوری و به آزمایشگاه ارسال گردد .
کلیه گاو ها و گاومیش هایی که دارای ترکیبی از علائم زیر هستند مبتلا به بیماری طاعون گاوی تلقی می شوند مگرآنکه عکس آن ثابت شود :
- وجود ضایعات تخریشی در دهان ( لثه ، کام ، زبان )
- ریزش اشک از چشم ها که بتدریج چرکی می شود
- اسهال
- تلفات
( PPR ) طاعون نشخوارکنندگان کوچک
بررسی و مراقبت :
و تهیه گزارشات روزانه و ارسال آن ها از طریق سیستم PPR 1. بررسی درمانگاهی و اپیدمیولوژیکی موارد مشکوک به . GIS
. PPR 2. تهیه و ارسال بموقع نمونه های مرضی مناسب از موارد مشکوک به کلیه گوسفند و بزانی که دارای ترکیبی از علائم زیر باشند مشکوک به بیماری نشخوارکنندگان کوچک تلقی می شوند :
وجود پرخونی و ضایعات تخریشی و یا اولسراتیو در دهان ( لثه ، زبان ، کام )
به نام خدا
فصل دوم
بررسی ، مبارزه و مراقبت بیمار یهای دامی
الف ‐ بررسی ، مبارزه و مراقبت بیماری های ویروسی دام
تب برفکی:
در راستای تداوم برنامه واکسیناسیون همزمان و سراسری تب بیماری در جمعیت دامی کشور، همزمانی مایه کوبی درجمعیت دامی مورد نظر در سال 1389 نیز تداوم خواهد نمود. در سال 1388 ، علی رغم اجرای 3 فاز در طی ماه های اردیبهشت، شهریور و دی ماه در جمعیت دامی حساس کشور که فاز زمستانه آن در جمعیت گوسفند و بز نیز اجرا گردید،افزایش قابل توجه کانونهای بیماری و افزایش ضایعات و خسارات اقتصادی فراوان به صنعت دامداری کشور مشاهده گردید . ازجمله عوامل افزایش کانونهای بیماری در کنار تردد بی رویه دام و ورود دامهای حساس و واکسینه نشده آلوده و یا غیر آلوده به میتوان به عملکرد نامناسب برخی از ، A و تغییرات جزئی در سویه O واحدهای دامداری و پرواربندی و تغییرات در تحت سویه اکیپهای عملیاتی در واحدهای دامداری و پوشش ناهمگون واکسن در آنها اشاره نمود .
بررسی و مراقبت :
در سال 1388 شبکه ملی مراقبت فعال بیماری تب برفکی با پوشش 4 درصد واحدهای اپیدمیولوژیک در هر ماه در سطح به اجرا گذاشته شده است . بر اساس نتایج حاصله از این شبکه نقش واحد (GIS) کشور از طریق سامانه اطلاعات جغرافیایی های اپیدمیولوژیک روستائی در رخداد بیماری بیش از هر واحد دیگر اپیدمیولوژیک می باشند. شبکه ملی مراقبت فعال تب برفکی در سال 1389 نیز استمرار خواهد یافت و اهم فعالیت های آن بر محورهای ذیل استوار خواهد بود :
1. بازدید از تمامی کانون های مشکوک به بیماری و برداشت و ارسال بموقع نمونه های مرضی مناسب از دام های آلوده در شرایط مناسب .
2. مراقبت و نظارت بر میادین دام و مناطق پرتراکم نگهداری و پرورش دام و گزارش بموقع بیماری بویژه در این مناطق .
3. بازرسی و مراقبت بیماری در واحدهای اپیدمیو لوژیک واقع در اطراف کانون های بروز بیماری به فاصله شعاعی حداقل 10کیلومتر و در حداقل زمان ممکن .
4. اخذ نمونه ها ی سرمی به منظور ارزیابی سطح ایمنی ناشی از مایه کوبی در واحدهای تحت پوشش مایه کوبی در فواصل زمانی مناسب ( قبل از اجرای هر فاز و یا 21 روز بعد از اجرای مایه کوبی ) در شرایط مناسب با درج کدهای خاص و ارسال به بخش دریافت نمونه های سازمان دامپزشکی کشور .
5. کلیه دام های حساس به این بیماری ، در سنین و نژادهای مختلف که ترکیبی از علائم زیررا دارند مشکوک به تب برفکی تلقی می شوند :
- وجود تاول و زخم در دهان ( لثه ، زبان و کام )- وجود تاول و یا زخم متعاقب تاول روی پستان یا سرپستانک ها- وجود تاول و زخم بین سم ها و تاج سم- وجود ضایعات قلب ببری ، در کالبد گشایی در بره ها و بزغاله ها و گوساله هاگزارشات مربوط به این بیماری ، درمانگاهی بوده و با توجه به اینکه از هر کانون بیماری باید نمونه اخذ و مورد آزمایش قرار گیرد ، وضعیت بیماری با مقایسه نتایج آزمایشگاهی و گزارشات فیلدی مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت .
پیشگیری و کنترل :
-1 اعمال اقدامات بهداشتی - قرنطینه ای به منظور جلوگیری از ورود ویروس تب برفکی بخصوص تیپ های جدید وغیربومی در کلیه واحدهای اپیدمیولوژیک و نظارت کامل بر اجرای دقیق آن ها در واحدها . سامان دهی تردد دام و ایجاد88/41/01
١٣
انضباط بهداشتی در جابجائی دام با کد گذاری کامیون های حامل و اطمینان از سلامت دام و اعمال اقدامات پیشگیری وکنترلی و مشخص کردن مقصد حمل دام با هماهنگی اداره کل دامپزشکی مقصد .
-2 واکسیناسیون و ایجاد پوشش ایمنی در دام های حساس و هدف با استفاده از واکسن های کشته حاوی سوی ه های مناسب ( تولید داخل و وارداتی ) طبق دستورالعمل های سازمان دامپزشکی کشور به منظور برقراری ایمنی مناسب و یکنواخت در دام های حساس به شرح ذیل :
الف – در فازهای مایه کوبی تحت پوشش قراردادن جمعیت گاو ، گوساله و گاومیش استان در واحدهای اپیدمیولوژیک پرتراکم و پرخطر و کانون های بیماری و واحدهای تحت پوشش فازهای قبلی همراه با اجرای مای هکوبی راپل در گوساله ها .
یاداوری : تاکید می شود که مایه کوبی صرفاً در فازهای اعلام شده انجام میگیرد ( لازم به ذکر است که برنامه ریزی در راستای دو مرحله ا ی کردن فازها ی عملیاتی در سطح کشور در دستور کار قرار داشته و بر ا ین اساس استانها ی کشور در سال 1389 در دو مقطع شش ماهه و چهار ماهه تق سیم بندی شده که در هنگام ارسال دستورالعمل فاز مربوطه استانها ی هدف مشخص واعلام خواهند شد).
ب – مایه کوبی جمعیت گوسفند و بز روستائی و عشایری یکبار در سال در اوایل فصل پاییز حداکثر ظرف مدت 45 روز .
ج – مایه کوبی جمعیت دامی حساس واقع در اطراف کانون های بیماری در شعاع مناسب ( حداقل 3 کیلومتر ) ادارات کل دامپزشکی استان ها ملزم به برنامه ریزی جهت مایه کوبی سریع تمامی واحدهای اپیدمیولوژیک واقع در شعاع اشاره شده می باشند .
-3 برگزاری دوره های آموزش ی و ترویج ی با استفاده از کلیه امکانات در سطوح مختلف : آموزش دامداران و دامپروران و کلیه دست اندرکاران خرید و فروش دام و ... ، نوآموزی و باز آموزی پرسنل دامپزشکی ( اکیپ های مایه کوبی ) و دامپزشکان بخش های دولتی و غیر دولت ی به منظور آشنایی با برنامه سازمان در امور بررسی ، مراقبت و مبارزه ، دستورالعمل ها ، روش های اطلاع رسانی ، برداشت و ارسال نمونه ، رعایت زنجیره سرد و همکاری در انجام برنامه های واکسیناسیون دام .
-4 نظارت بر عملیات واکسیناسیون توسط بخش های دولتی و غیر دولتی با رعایت نکات بهداشتی - قرنطینه ای در کلیه مراحل کار ( برنامه ریزی دقیق و کامل در مصرف درست و به موقع واک سن های دریافتی در فاز و رعایت بخشنامه ها و دستورالعمل های مربوطه )
.آبله گوسفند و بز
با توجه به اینکه کشور ما در منطقه ای واقع شده است که تردد و جابجائی بی رویه دام آن هم به شکل کنترل نشده وجود داشته و روند تردد و جابجائی دام ها وضعیت قابل پیش بینی شده ای ندارد ، لذا همواره بر واکسیناسیون به عنوان یکی ازمعتبرترین و در دسترس ترین ابزار کنترلی بیماری تکیه شده است . ( مایه کوبی بالای 80 درصد جمعیت دامی حساس کشور) . با این حال با توجه به تعداد کانون های بیماری و هزینه صرف شده در راستای مایه کوبی دام ها در استان های کشور و همچنین نظر به کاهش نیروهای انسانی مایه کوب دولتی لازم است در برنامه سال 1389 و متعاقب آن در سنوات بعدی برنامه توسعه پنجم ، تغییرات اساسی در استراتژی مبارزه ب ا آبله در کشور داده شده است که این تغییرات در کمیته علمی – فنی بیماری مطرح و مورد تائید قرار گرفته است . اگر چه در سال اول اجرا ی برنامه یعنی در سال 1388 توف ی ق کامل ی در راستا ی برنامه م ایه کو بی همزمان و سراسر ی حاصل نشد و ا ین موضوع با انتقاد و موضع گ یری برخ ی از استانها مواجه گر ید، با اینحال روند کاهش ی کانونه ای بیماری در سال مذکور و همچنین امکان مد یریت بهتر واکسن موجب گرد ید برنامه ما یه کو بی همزمان با لحاظ نمودن د یگاه ه ای مسئو لین مبارزه با ب یماریهای دام ی استانها در دو مقطع بهاره ( 15 فرورد ین لغ ایت 15 خرداد همزمان با واکسیناسیون شاربن ) و مقطع پاییزه ( 14 مهر لغایت 15 آذر ) در سراسر کشور به اجرا گذاشته خواهد شد.
لذا با توجه به موارد ذکر شده رئوس برنامه کنترل و ریشه کنی بیماری آبله در سال 1389 در دو بخش بررسی و مراقبت وهمچنین مبارزه به شرح ذیل ارائه میگردد :
بررسی و مراقبت:
88/41/01
١٤
به صورت روزانه GIS ١- در کلیه موارد وقوع بیماری آبله در کانون های بیماری ، فرم گزارش بیماری از طریق سیستم به سازمان ارسال گردد . بررسی فرم های تکمیل شده در سال 1388 موید این مسئله است که در برخی از استان ها وشهرستان ها دقت کافی در تکمیل فرم های گزارش وقوع بیماری بعمل نیامده و در تکمیل دقیق مشخصات گله ی آلوده ،تفکیک گروه های سنی دا مهای درگیر ، وجود یا عدم وجود سابقه واکسیناسیون دقت لازم بعمل نیامده است .
٢- کلیه گوسفندان و بزانی که دارای یک یا کلیه نشانه ه ای زیر باشند مشکوک به بیماری آبله تلقی می شوند که بایستی تحت بررسی و برداشت نمون ه مرضی قرار گیرند:
- وجود تاول در روی پستان و نقاط کم موی بدن - وجود ندول های قرمز رنگ روی سطح بدن و سر و اطراف پوزه - وجود ندول های زیر پوستی ( با لمس قابل تشخیص می باشند ) در سرتاسر بدن - وجود سقط جنین شدید و تلفات در بره ها و بزغاله ها - ضایعات ریوی و احشائی (عمدتا ریوی ) بشکل ندول های سیاه رنگ در کالبدگشائی کنترل و ریشه کنی :
برنامه مایه کوبی در سال 89 به شرح زیر خواهد بود :
1. برنامه مایه وبی همزمان با لحاظ نمودن دیدگاه های مسئولین مبارزه با بیماریهای دامی استانها در دو مقطع بهاره ( 15
فروردین لغایت 15 خرداد همزمان با واکسیناسیون شاربن ) و مقطع پاییزه ( 14 مهر لغایت 15 آذر ) در سراسر کشور به اجراگذاشته خواهد شد.
2. مایه کوبی کامل گوسفند و بز واجد شرایط در واحدهای اپیدمیولوژیک و نواحی اطراف کانون های بیماری (دام های واقع در چراگاههای مشترک ) بویژه در مناطقی که بیماری برای اولین بار مشاهده م یشود در الویت قرار گیرد .
3. ارسال دقیق و کامل گزارشات بیماری و واکسیناسیون از طریق سیستم اطلاعات جغرافیائی انجام شود
88/41/ دستورالعمل اجرائی دفتر بررسی، مبارزه و مراقبت بیماری های دامی 01
٠
وزارت جهاد کشاورزی
سازمان دامپزشکی کشور
دستورالعمل های اجرائی
بررسی ، مبارزه و مراقبت بیماری های دامی
سال ۱۳۸۹
۸۸/۴۱/ کد ۰۱
معاونت بهداشتی و پیشگیری
دفتر بررسی ، مبارزه و مراقبت بیماری های دامی
تدوین : زمستان ۱۳۸۸
88/41/01
١
فهرست مندرجات صفحه
دیباچه
فصل اول
کلیات مراقبت بیماری های دام
فصل دوم
بررسی ، مبارزه و مراقبت بیماری های دامی
الف ‐ بررسی ، مبارزه و مراقبت بیماری های ویروسی دام
ب‐ بررسی ، مبارزه و مراقبت بیماری های باکتریایی دام
ج ‐ بررسی ، مبارزه و مراقبت بیماری های انگلی دام
فصل سوم
بررسی ، مبارزه و مراقبت بیماری های قابل انتقال بین انسان و دام
فصل چهارم
طرح ها و دستورالعم لهای ویژه
شناسنامه مجموعه :
تهیه کنندگان :
دکتر اختیارزاده ، دکتر عبدالهی ، دکتررضائی ، دکتر مرحمتی ، دکتر عطارد ، دکتر مرادی ، دکتر نورالهی ،
دکتر محمدی ، دکتر اخوی زادگان ، خانم دکتر قهاری ، دکتر افشارپاد ، دکتر امیری ، دکتر سلیمانی ، دکتر
نیکخواه ، دکتر جاویدی ، دکتر ابر اهیم زاده ، دکتر رسولی ، دکتر شعله پاش ، خانم دکتر قندی ، دکتر
راعی، دکتر برومندفر.
بانظارت : دکتر سعید چرخکار
ویرایش : دکتر رضایی
تنظیم : دکتر داراب عبدالهی
زمان : اسفند ۱۳۸۸
88/41/01
٢
به نام خدا
دیباچه
جمعیت انبوه دامی کشور به تنهائی معادل جمعیت دامی تعدادی زیادی از کشورهای خاور میانه است . این سرمایه عظیم نعمتی پر ارزش
و سرمایه ای تجدید شونده است که شکر آن به درگاه حضرت حق ، تلاش مناسب برای حفظ ، حراست و نگهداری از آن می باشد تا
بتوان با چنین نیت و اقدامی هدفمند نسبت به افزایش کمی و کیفی آن به لطف و حمایت خداوندی امیدوار بود .
تاریخ مملو از حوادث و رخدادهای بزرگ و فاجعه باری است که با وقوع بیماری های شناخته شده و ناشناخته این منبع بزرگ معیشت و
اقتصاد را به نابودی و به دنبال آن فقر ، گرسنگی ، بیکاری ، یاس و نومیدی را بر بشر تحمیل نموده و سلامت ، ثروت و رفاه را از آدمیان
دریغ کرده است که ما نیز بطور مستمر این تهدیدات را در حال حاضر مشاهده و تجربه می کنیم . رخدادهای جنون گاوی در بیش از 30
کشور ، تب برفکی در اکثر کشورهای جهان بو یژه در کشورهای جهان سوم ، تب های ویروسی خونریزی دهنده ، تب کیو، شاربن ،
آنفلوانزای فوق حاد پرندگان و ... از این جمله اند .
عوامل بیماریزا مهمترین تهدید جمعیت دامی و بهداشت عمومی کشورها بوده ، تامین بهداشت دام ، پیشگیری و کنترل بیماری ها
مهمترین عامل حفظ سرمایه دامی ، تضمین سرمایه گذاری در این بخش و زمینه ساز تولید مطمئن و پایدار می باشد . بدون شک اتخاذ
معیارهای رعایت مقررات بهداشتی در تبادل محصولات دامی و حضور در بازار جهانی تجارت نیز به منظور اتخاذ تدابیر محکم برای
جلوگیری از انتشار این عوامل بیماریزا و مخاطرات بهداشتی ، حفظ سرمایه دامی و بهداشت عمومی می باشد که براساس قانون مصوب و
تعهدات بین المللی ، سازمان دامپزشکی کشور چنین مسئولیت مهم ملی و بین المللی را به عهده دارد . بر اساس معیارهای مجامع مسئول
بین المللی ، مبانی ، تعیین اهداف ، تعریف جمعیت دامی هدف ، شناخت عوامل بیماریزا و دامنه و توزیع آن ها ، ارزیابی خطر ، ابزارهای
مورد استفاده و ارزیابی تاثیر اقدامات و قانون و مقررات ، محورهای مهم و جهان شمول تامین بهداشت دام می باشند که بحمدا... تلاش
های مناسبی در این ارتباط صورت گرفته و با ایجاد چار چوب شفاف تر و هدفمند در سال 1387 و موثرتر کردن روند آن طی سال 1388
و با نگاه به اهداف برنامه چشم انداز و برنامه های پنجساله مصوب باید دسترسی به اهداف را تعقیب و آن را قابل تحقق نمائیم .
تدوین و اعمال نظام مراقبت بیماری های دامی ، طی سال ها مورد اصلاح و باز نگری قرار گرفته و اجرای آن تعقیب شده است ،
لیکن در سال 1389 همه تلاش به منظور نهادینه کردن آن بعنوان مبنا و بنیان تفکر تدوین هرنوع برنامه مبارزه ای ، مورد تاکید قرار می
گیرد . سیستم اطلاعات جغرافیائی بیماری های دامی مورد توجه جدی واقع شده و موانع موجود در کاربردی کردن آن رفع و حمایت های
لازم در این راستا صورت خواهد گرفت . این موضوع کاملا با مبانی علمی وعقلی تطبیق دارد ، چرا که باکسب اطلاعات هرچه نزدیک تر
به واقعیت از خصوصیات عوامل بیماریزای مورد نظر و ارزیابی سود و هزینه اقدامات مبارزه ای ( پیشگیری ، کنترل ، ریشه کنی ) می توان
روش مناسب را بکار بست و با تداوم برنامه تاثیر اقدامات را ارزیابی نمود .
در خصوص اهداف مورد نظر ، هر چند در مورد بیماری های مختلف و خصوصیات عوامل آن ها ، این اهداف متفاوت است ، ولی باید
به یک نکته توجه جدی شود که هدف کاهش موارد بیماری است و در خصوص برخی عوامل مانند بعضی انگل ها وجود آن ها تا حدی
تحمل شود که موجب به مخاطره افتادن سلامتی دام و تامین بهداشت آن نگردد . لذا نباید در تعیین اهداف اقدامات مبارزه ای صرفا به
درصد پوشش واکسیناسیون و یا درصد اقدام خاص کنترلی بسنده شود بلکه کاهش موارد بیماری بعنوان شاخص قابل اندازه گیری دوم
باید توامان هدف گذاری شود و معیار دوم است که اثربخشی معیار اول را تعیین می نماید و معیار اولی بطور مستقل نمی تواند ارزشی
خاص داشته باشد و چه بسا با تغییر معیار دوم و میل آن به سمت صفر و ثابت ماندن روند آن طی چند سال برحسب عامل هر بیماری ،
موجب حذف معیار اول یعنی پوشش واکسیناسیو ن و ... شده و اقدامات مختلف مراقبتی وقرنطینه ای جایگزین آن گردد . بدیهی است که
تعیین معیار های مبارزه ای بر مبنای عدد و رقم های مشخص و شفاف و قابل تحقق ، پیگیری خواهد شد . خوشبختانه با قبول پرونده و
2008 ) رسما به موقعیت ) ایران در سال 1387 ، ( OIE ) مستندات ریشه کنی بیماری طاعون گاوی توسط سازمان جهانی بهدا شت دام
عاری شدن از بیماری طاعون گاوی نایل گردید و این موفقیت بزرگی برای همه کارکنان دامپزشکی در عرصه های مختلف اجرائی و
تحقیقاتی طی سال ها تلاش می باشد . در سال 1389 قطع واکسیناسیون شاربن در جمعیت دامی اس تان هرمزگان و تقویت مراقبت
بیماری ادامه خواهد یافت و توسعه این سیاست در سایر استان های واجد شرایط مانند استان بوشهر در دست مطالعه می باشد . برای
کنترل و رسیدن به مقطع ریشه کنی آبله گوسفندی و بزی برنامه واکسیناسیون فراگیر و همزمان جمعیت دامی کشور بمدت 4 ماه ( از 15
اردیبهشت تا 15 تیر و از 15 مهر تا 15 آذر ) در دستور کار قرار دارد . در پاسخ به الزامات بین المللی و توصیه های سازمان جهانی
88/41/01
٣
برنامه ملی مراقبت ، بررسی و ارزیابی خطر " BSE بهداشت دام و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد " اجرای آنالیز خطر سه گانه
آنسفالوپاتی های اسفنجی شکل قابل انتقال حیوانی از جمله برنامه های مهم سازمان دامپزشکی کشور در سال 1389 خواهد بود .
همچنین طرح بررسی میزان شیوع بروسلوز در گاو ، گوسفند و بز تدوین شده که پس از بررسی نهایی جهت اجرا ابلاغ خواهد گردید .از
دیگر برنامه های در دست تدوین و اجرا میتوان به سیستم مراقبت بیماریهای اخطارکردنی تک سمیها و جزوات آموزشی بیماریهای اسب
اشاره کرد .
در پایان یادآور این نکته ضروری است که رکن اصلی تولید فرآوردههای خام دامی سالم ،پرورش دام در شرایط بهداشتی و مبارزه با
بیماریهای دامی است لذا انتظار می رود تا یکایک همکاران محترم دامپزشکی همچون گذشته ، با انگیزه و هدفمند در این امر بکوشند.
دکتر مجتبی نوروزی
رئیس سازمان دامپزشکی کشور
88/41/01
٤
فصل اول
بیماری های دام ( Surveillance ) کلیات مراقبت
مقدمه :
مراقبت اپیدمیولوژیکی به گردآوری م داوم و سیستماتیک ، آنالیز و تفسیر داده های بیماری در جمعیت اطلاق می شود . در
طراحی و اجرای سیستم مراقبت ، ساختار بخش دولتی ، همکاری های بخش غیر دولتی ، تامین منابع مالی و وضع قوانین و
مقررات و نیز سطح فرهنگ و آگاهی عمومی بخصوص دامداران نقش عمده و اساسی دار د . بدین ترتیب سیستم های مراقبت
متناسب با ویژگی ها و شرایط موجود در هر کشور طراحی شده و طبعا مکانیزم های بکار رفته قابل الگو برداری کامل
نمی باشد . بطور کلی پیشگیری ، کنترل و ریشه کنی یک بیماری در هر جمعیتی نیازمند شناخت فراوانی وتوزیع مکانی
(جغرافیایی) و زمانی آن است . بدیهی است که پیشگیری ، کنترل و ریشه کنی بدون شناخت این دو موضوع اساسی ، اصول
تصمیم گیری و اتخاد روش های کنترل بیماری ها را مخدوش م ی نماید . از طرفی سرعت در شناخت وضعیت بیماری در
ارتباط مستقیم با خطر گسترش بیماری است ، بدین معنی که فاصل ه زمانی طولانی بین وقوع و لحظه شناخت آن بالطبع در
اکثر موارد گسترش بیماری را بدنبال خواهد داشت . مراقبت اپیدمیولوژیکی روشی است که می تواند جوابگوی شناخت سریع و
دائمی بیماری ها و مشخص نمودن تغییرات آن ها در طول زمان ، مکان و جمعیت باشد . بعبارت دیگر روشی ا ست استوار بر
ثبت دائمی داده ها بمنظور تعیین وضیعت سلامتی جمعیت دامی ، بطوریکه عوامل خطر مترتب بر جمعیت مشخص گردیده و
بکارگیری معیاره ا و اقدامات مبارزه ای علیه آن ها را تسهیل م ی بخشد . در هر حال هدف سیستم های مراقبت ارائه تصویر ی
کامل یا نسبتا کاملی از وضعی ت بهداشتی جمعیت در هر کشوری است . این سیستم ها با بررسی های مستمر و هدف دار
ادواری و مطالعات اپیدمیولوژیک ی در سطح جمعیت امکان ارزیابی عملیات جاری پیشگیری و کنترل بیماری های دام ی و
تصمیم گیری در باره نحوه اجرای فعالیت های آینده را بوجود می آورد . سازمان دام پزشکی کشور از سال 1374 با بهره گیری
از پتانسیل های موجود در کشور به طراحی سیستم مراقبت و اجرای آن مبادرت نموده است .
از سال 1380 موضوع دریافت گزارشات و آنالیز داده ها توسط سیستم اطلاعات جغرافیایی که پیشرفته ترین ابزارها برای
تصمیم گیری در مورد پدیده های بهداشتی است ، مد نظر قرار گرفت و برنامه ریزی های لازم انجام پذیرفت که این سیستم
علی رغم آنکه از ابتدای سال 1384 در برخی از استان ها به صورت پایلوت مورد بهره برداری قرار گرفته بود ، از آبان ماه سال
1386 به طور رسمی کار خود را آغاز نمود . از آنجا که بازبین ی و بازنگری هر سیستم موجب ارتقاء کیفیت آن سیستم می گردد
و از طرفی تجزیه و تحلیل وتفسیر نتایج حاصل از اجرای سیستم مراقبت ، لزوم اعمال تغییرات در آن را اجتناب ناپذیر نموده
است ، سعی گردیده که این تغییرات بمنظور دستیابی به اهداف سیستم ، با توجه به وضعیت موجو د تبیین و ب ه مورد اجرا
گذاشته شود بطوریکه در سال 1387 نسخه دوم سیستم با همکاری فائو تیه و در اختیر استانها قرارگرفته و همچنین در شهریور
ماه سال 1388 سیستم نوین و متمایز سیستم پایش و مانیتورینگ بیماریهای دامی با هدف اطلاع رسانی سریع بیماری های
دامی و اطلا ع رسانی به مقامات استانی و ذیربط تدوین و در اختیار ادارات کل دامپزشکی استانها و همچنین دفتر مرکزی قرار
گرفت. . امید است که با تداوم این سیستم همراه با شناخت بموقع و بهنگام بیماری های دامی و ارائه چهره و روند آن ها در
مناطق و زمان های مختلف و با بکارگیری را هکارهای ضروری به اهداف این سیستم که قطعا پیشگیری ، کنترل و ریشه کنی
بیماری هاست ، دست یابیم .
.
اولویت بندی بیماری ها :
بمنظور برقراری مراقبت ، اولویت بندی بیماری ها با لحاظ نمودن معیارهای مشروحه زیر انجام می پذیرد :
1 - سرعت انتشار و سرایت بیماری
-2 خسارات اقتصادی
-3 تاثیر در بهداشت عمومی
88/41/01
٥
-4 وجود برنامه مبارزه ای ملی ، منطقه أی و جهانی
-5 اهمیت در تجارت بین المللی
بیماری های اخطارکردنی مهم :
بر اساس ارزیابی های بعمل آمده و با توجه به معیارهای فوق بیماری های زیر در این گروه قرار گرفته اند :
- طاعون گاوی
- تب برفکی
- آبله گوسفند و بز
- بروسلوز
- سل گاوی
- طاعون نشخوارکنندگان کوچک
- شاربن
- هاری
- زبان آبی
- اسکروورم دنیای قدیم و جدید
یادآوری 1 – بیماری های اگزوتیک جزء بیماری های این گروه محسوب می گردند .
یادآوری 2 – کلیه بیماری های مندرج در سامانه اطلا عات جغرافیایی جرء بیماری های اخطارکردنی محسوب و باید به صورت
فوری گزارش گردند .
فرم گزارش بیماری
این فرم برای گزارش فوری ب یماری ها از منابع اطلاع رسانی به شبکه های دامپزشکی شهرستان ها طراحی شده است .
گردش کار این فرم ها به شرح زیر است :
الف)- شبکه های دامپزشکی شهرستان ها :
بر اساس اطلاعات واصله از منابع اطلاعاتی داخلی و یا خارج سازمانی (دامپزشکان بخش خصوصی ، دامداران ، اتحاد یه های
دامداری و ....) از موار د وقوع بیماری ، مسئول بررسی ب یماری ها در شهرستان در صورت حصول اطم ینان موظف است نسبت به
تکمیل فرم در سامانه اطلاعات جغرافیایی اقدام و سریعا از طریق سامانه به استان ارسال نما ی د . حصول اطم ینان از وقوع
بیماری باید مبتنی بر حداقل یکی از موارد زیر باشد:
- دامپزشکان بخش غیر دولتی گزارش کنند .
- سایر منابع اطلاع رسانی که از نظر علمی و عملی مورد وثوق و اطمینان باشند گزارش کنند .
- اطلاعات کمکی و جنبی در خصوص همه گیری ، آزمایشگاهی ، درمانگاهی و.... در رابطه با بیماری موجود باشد .
- بازرسی حضوری از منطقه آلوده و درمعرض خطر انجام شود .
• کلیه گزارشات داخل و خارج سازمانی ( اعم از تا یید شده و تا یید نشده ) باید توسط مسئول بررسی شهرستان ه ا در سامانه
اطلاعات جغرافیایی ثبت گردد . در این ارتباط موارد زیر باید رعایت گردد :
- بیماری هایی مانند تب برفکی و آبله که از وضعیت آندمیکی نسبتا بالایی برخوردارند ، لازم است موارد درمانگاهی آن ها
همراه با برداشت نمونه ثبت ، تایید و ارسال گردد زیر ا که بدلایل مختلف عدم تایید آزمایشکاه به معنی عدم وجود بیماری
نیست .
- بیماری هایی مانند شاربن و هاری از اهمیت بهداشت عمومی برخور دارند ، لازم است موارد گزارش در سامانه ثبت گردد ولی
تایید نشود و متعاقبا پس از دریافت نتیجه از آزمایشگاه در صورت مثبت بودن تای ید گشته و ارسال گردد . موارد تایید نشده را
نباید از سامانه اطلاعات جغرافیایی حذف کرد زیرا که عدم تایید موجب می گردد گزارش ارسال نگردد که شهرستان باید آن را
در سامانه حفظ نماید .
88/41/01
٦
• در شهرستان هایی که به علت کمبود ن یرو مسئول بررسی ب یماری ها وجود ندارد ، رئیس شبکه دامپزشکی شهرستان
شخصا مسئولیت تکمیل و ارسال فرم را برعهده دارد .
• چنانچه نمونه مرضی موجود باشد نمونه به همراه فرم ارسال نمونه سر یعا" به استان ارسال گرد یده و در هر صورت ارسال
نمونه نب اید تعللی در برقراری مراحل گزارش رسانی ا یجاد نم اید . شماره مندرج در روی برگه ارسال نمونه باید دقیقا شماره
گزارش بیماری را داشته باشد و اطلاعات آن با گزارش بیماری منطبق باشد .
• گزارشات مربوط به سل گاوی و بروسلوز و چگونگی ارسال اطلاعات قبلا توسط بخشنامه اعلام گردیده است .
ب) ادارات کل دامپزشکی استان ها :
-1 مسئول بررسی های استان موظف است با توجه به سوابق و اطلاعا ت موجود پس از دریافت اطلاعات از شهرستان درقالب
بسته های اینترنتی ، آن ها را به سیستم استان منتقل و مورد بررسی قرار دهد و پی از بسته بندی کل استان آن را به سازمان
دامپزشکی ارسال دارد .
-2 استان موظف است بر روی نمونه های در یافتی به همراه فرم ارسال نمونه از شهرستان ها در حد امکان آزما ی شات لازم را
انجام دهد و در صورت لزوم نمونه را به همراه فرم به دفتر بررسی ، مبارزه و مراقبت بیماری های دامی ارسال نما ی د . امکان
آزمایش بیماری هایی نظیر شاربن در آزمایشگاه مرکز استان میسر است .
-3 تجزیه و تحلیل اولیه بیماری براساس گزارشات رسیده و سایر اطلاعات منطقه ای توسط استان انجام می گیرد.
-4 در صورت لزوم بازدید ناحیه وقوع بیماری انجام می شود.
-5 در صورت لزوم مسئول ین استان با ید به سا یر شهرستان ها تحت پوشش موضوع ب یماری را به صورت مظنون یا قطعی جهت
جلوگیری از انتشار بیماری اطلاع دهند .
-6 نتیجه آزمایشات انجام شده بر روی نمونه ها به شهرستان مربوطه اعلام خواهد شد.
ج ) دفتر بررسی ، مبارزه و مراقبت بیماری های دامی
-1 بسته های ارسالی از استان ها توسط مدیریت سامانه اطلاعات جغرافیایی به سیسبم منتقل می شود .
-2 تجزیه و تحل یل و اظهار نظر اول یه در مورد گزارش رس یده وارائه دستورات اولیه به مسئول بررسی استان سریعا" صورت می
گیرد . کارشناسان دفتر موظفند هر روز اطلاعات مربوط به بیماری ها را که از طریق سرور پخش می گردد مشاهده و انالیز
نمایند .
-3 پیگیری وض عیت عم لیات بر روی نمونه در یافتی و در یافت پاسخ از آزما یشگاه و انعکاس به استان برعهده کارشناس مربوطه
است .
-4 بیماری ه ا بر اساس اطلاعات اپ یدمیولوژیکی ، اگزو تیک بودن ب یماری ، م ی زان و سرعت انتشار ب یماری و عواملی که
خسارات گسترده آتی را باعث می شوند ، مورد توجه قرار گرفته ودر صورت لزوم به مسئولین رده بالاتر منعکس می گردند .
-5 در صورت لزوم بازد ید منطقه توسط کارشناسان سازمان صورت گرفته و پس از اخذ گزارشات تکم یلی و تشخ یص قطعی ،
توصیه های لازم ارائه می گردد .
-6 نتیجه آزم ایشات و تشخ یص نه ایی جهت اطلاع و اقدام لازم به استان ارسال خواهد گرد ی د . ارسال اطلاعات نهایی و
آزمایشگاهی از طریق سیستم صورت می گیرد .
در سال های اخ یر گزارش رسانی در س یستم ملی مراقبت ب یماری های دامی با به خدمت گرفتن س یستم اطلاعات جغراف ی ایی
جهش چشمگ یری داشته است و هم اکنون انتقال اطلاعات از ط ریق این سیستم انجام می گیرد . با توجه به اینکه (GIS)
بهره برداری کامل از توانمندی های ا ین س یستم منوط به آشنا یی بیشتر همکاران مسئول ارسال اطلاعات در سطح استان و
شهرستان ها می باشد ، ادامه کلاس های آموزشی در زمینه این سیستم ضروریست .
88/41/01
٧
در رابطه با تهیه وارسال نمونه های مرضی دام رعایت موارد زیر الزامی است:
-1 جهت ارسال هرگونه نمونه مرضی مربوط به بیماری های اخطار کردنی الصاق فرم ارسال نمونه به منظور ارایه به آزمایشگاه
ضروری است .
-2 در تهیه وارسال نمونه های مرضی دام از دستورالعمل های مربوطه پیروی گردد . درصورت وجود ه رگونه اشکال یا ابهام با
کارشناس مربوطه در دفتر بررسی ، مبارزه و مراقبت بیماری های دامی تماس گرفته شود .
-3 در بررسی یک واگیری ، در صورت ظن به دو یا چند بیماری برای هر یک نمونه و فرم جداگانه تهیه و ارسال گردد.
88/41/01
٨
وزارت جهاد کشاورزی فرم گزارش بیماری شماره 1 شماره ..........
سازمان دامپزشکی کشور دفتر بررسی، مبارزه و مراقبت بیماری های دامی تاریخ ..../...../......
-1 داده های عمومی واحد آلوده
استان شهرستان کد واحد آلوده نام واحد آلوده نوع واحد آلوده نام بیماری
تاریخ وقوع بیماری سابقه مایه کوبی تاریخ مایه کوبی درصد تقریبی پوشش تاریخ احتمالی وقوع
…/…/… …/…/… …/…./…
-2 داده های اختصاصی واحد آلوده
نوع دام کل دام واحد رده سنی آلوده حساس مبتلا تلف شده ذبج شده معدوم شده
3 ماه - گوساله ماده 0
6 ماه - گوساله ماده 3
12 ماه - گوساله ماده 6
2 سال - تلیسه 1
گاو ماده بیشتر از 2 سال
گاو نر داشتی
3 ماه - گوساله نر 0
6 ماه - گوساله نر 3
12 ماه - گوساله نر 6
گاو پرواری
گاو
همه گروههای سنی
3 ماه - بره 0
6 ماه - بره 3
12 ماه - بره 6
3 ماه - بزغاله 0
6 ماه - بزغاله 3
12 ماه - بزغاله 6
میش
قوچ
بز ماده
بز نر
گوسفند پرواری
بز پرواری
گوسفند و بز
همه گروههای سنی
علایم اختصاصی بیماری .... ...................................................................................................... نمونه برداری:
شماره نمونه تاریخ نمونه برداری نوع نمونه تعداد نمونه تاریخ ارسال نام برداشت کننده
نام و امضای گزارشگر نام و امضای مسئول بررسی شهرستان نام و امضای رئیس
88/41/01
٩
شهرستان
88/41/01
١٠
88/41/01
١١
مشخصات عمومی - GIS فرم گزارش کامپیوتری بیماری های دامی در سیستم
مشخصات واحد آلوده - GIS فرم گزارش کامپیوتری بیماری های دامی در سیستم
88/41/01
١٢
بسم الله الرحمن الرحیم
آنچه در ادامه برای استفاده شما ارایه شده ، قسمت اول از متن پایان نامه تحلیلی در خصوص پاتوژنز موربیلی ویروسها می باشد که در سال 1373 تهیه گردیده است.
بطور خلاصه این گروه از ویروسها در پزشکی ودامپزشکی اهمیت ویژه ای داشته و شناخت پاتوژنزآنها در کنترل ومبارزه با آنها ضروری می باشد. اعضا این گروه عبارتند از:
| Morbillivirus | |
|---|---|
| Virus classification | |
| Group: | Group V ((-)ssRNA) |
| Order: | Mononegavirales |
| Family: | Paramyxoviridae |
| Genus: | Morbillivirus |
| Type species | |
| Measles virus | |
| Species | |
Canine distemper virus | |
Morbillivirus is a genus belonging to the Paramyxoviridae family of viruses in the order
Mononegavirales. Many members of the genus cause diseases, such as rinderpest and measles, and are highly infectious.
منبع:http://en.wikipedia.org/wiki/Morbillivirus
این پایان نامه در هشت فصل تهیه گردیده است وجا دارد که از زحمات استاد فرزانه جناب آقای دکتر کیوانفر تشکرنمایم:
بسمالله الرحمن الرحیم
اَلا بِذکْرِاللَّه تَطْمَئِن القُلوب
دانشگاه تهران
دانشکده دامپزشکى
سال تحصیلى : 74-1373شماره پایاننامه : 2356
پایان نامه :
براى دریافت درجه دکتراى دامپزشکى از دانشگاه تهران
موضوع :
تحلیلى بر موربیلىویروسها از دید پاتوژنز
نگارش :
مهدى ابراهیمى جعفرى
هیئت داوران :
جناب آقاى دکتر هادى کیوانفر دانشیار دانشکده دامپزشکى دانشگاه تهران
(استاد راهنما و رئیس هیئت داوران)
جناب آقاى دکتر رضا نقشینه استاد دانشکده دامپزشکى دانشگاه تهران (داور)
جناب آقاى دکتر محمدقلى نادعلیان دانشیار دانشکده دامپزشکى دانشگاه تهران (داور)
فهرست مطالب
مقدمه 1
فصل اول - موربیلى ویروسها 5
الف - آشنایى کلى با موربیلى ویروسها 6
1 - اعضاء خانواده پارامیکسوویریده 6
2 - خصوصیات موربیلى ویروسها 8
3 - سازمان ژنى 10
4 - ساختمان و عملکرد پروتئینهاى ساختمانى 12
ب - تکثیر موربیلى ویروسها 19
الف: اتصال، نفوذ و بدون پوشش شدن ویروس 21
ب - نسخهبردارى، ترجمه و تکثیر RNA 22
ج - بلوغ 23
فصل دوم - همهگیرى شناسى 24
1 - سرخک 25
2 - بیمارى سگهاى جوان 27
3 - بیمارى دیستمپر فکها 28
4 - طاعون گاوى 29
5 - طاعون نشخوار کنندگان کوچک 32
فصل سوم - علائم بیمارى حاصل از موربیلى ویروسها 33
الف - علائم ماکروسکوپیک 34
1 - بیمارى سرخک 34
2 - بیمارى سگهاى جوان 37
3 - بیمارى دیستمپر فکها 39
4 - طاعون گاوى 39
5 - طاعون نشخوارکنندگان کوچک 41
ب - ضایعات میکروسکوپیک 42
فصل چهارم - مکانیسمهاى دفاعى و بیماریزایى 45
الف - ایمنى غیراختصاصى 46
عوامل ژنتیک و گونهاى 46
عامل سن 47
عوامل محیطى 47
عوامل تشریحى (آناتومیک) 48
انترفرونها و سایر عوامل هومورال 48
پاسخ آماسى 49
فاگوستیوز 50
عوامل متابولیک 51
ب - ایمنى اختصاصى یا اکتسابى 51
1 - ایمنى اختصاصى غیرفعال 51
2 - ایمنى اختصاصى فعال 51
ایمنى هومورال 51
ایمنى یاختهاى 53
ج - خاطره ایمنولوژیک و واکسیناسیون 58
د - تأثیر موربیلى ویروسها برسیستم ایمنى 59
فصل پنجم - پاتوژنز 61
1 - سرخک 64
2 - بیمارى سگهاى جوان 68
3 - بیمارى دیستمپر فکها 71
4 - طاعون گاوى 71
5 - طاعون نشخوارکنندگان کوچک 72
فصل ششم - تشخیص 73
1 - سرخک 74
2 - بیمارى سگهاى جوان 74
3 - طاعون گاوى 75
فصل هفتم - پیشگیرى، کنترل و درمان 77
1 - سرخک 78
2 - بیمارى سگهاى جوان 79
3 - بیمارى دیسمپر فکها 80
3 - طاعون گاوى 80
4 - طاعون نشخوارکنندگان کوچک 82
فصل هشتم - نتیجه و بحث 83
خلاصه فارسى 86
خلاصه انگلیسى 88
منابع 90
مقدمه
سپاس بى پایان جهان آفرینى را سزاست که هستى را پر از اسرار قرار داده و محصول آنرا موجودى اسرارآمیزتر به نام انسان و درود فراوان بر ستودهترین فرزند آدم محمد (صلى الله علیه و اله و سلم) و اهلبیت پرفضیلت او.
در مورد بیماری هاى مختلف آنچه که موردنظر اطرافیان و فرد بیمار و یا صاحب دام مىباشد پیشبینى بیمارى است و توجه پزشک و دامپزشک، هم به تشخیص و هم به پیشبینى است. براى ارائه یک قضاوت منطقى و مستدل در مورد کنترل، پیشگیرى و درمان بیمارى، دانستن سیر بیماریزایى عفونت لازم است. طبق تعریف سلسله رویدادهایى که از بدو پیدایش ضایعه تا توسعه کامل آن رخ مىدهند را سیر بیماریزایى یا پاتوژنز مىنامند. به عبارت دیگر سیر بیماریزایى همان نحوه وقوع اختلالات یا سیر مرحله به مرحله وضعیت طبیعى به سمت وضعیت غیرطبیعى از نظر فعالیتى و شکل ظاهرى مىباشد.(3)
در میان عوامل بیماریزاى عفونى، جنس موربیلى ویروس از نظر بیماری هاى انسانى و حیوانى اهمیت فراوان دارد. شناسایى بیماری هاى ایجاد شده به وسیله آنها به گذشته دور برمىگردد و مطالعات اخیر مطالب جالبى را در مورد پاتوژنز آنها مشخص کرده است. بیماری هاى ایجاد شده به وسیله اعضاء این گروه عبارتند از: سرخک در انسان، طاعون در نشخوارکنندگان بزرگ و کوچک، بیمارى دیستمپر در سگسانان و برخى جوندگان، و نوعى که اخیراً شناخته شده در بعضى پستانداران آبزىد. عوامل این بیماری ها مانند سایر ویروسهاى بیماریزا باید به بدن - به مبحث ایمنولوژى مراجعه شود.
میزبان وارد شده و با سلولهاى حساس تماس حاصل نمایند. سپس در آن سلولها تکثیر یافته و موجب آسیب سلولى گردند.
سرخک بیمارى عفونى حاد و خطرناکى است که اولین بار به وسیله دانشمند مسلمان ایرانى زکریاى رازى بطور مستدل مورد بحث قرار گرفته است (2، 52). با وجود کاهش چشمگیر این بیمارى در کشورهایى که اقدام به واکسیناسیون وسیع واجبارى آن کردهاند همچنان در اغلب کشورهاى جهان یکى از علل مرگ و میر کودکان مىباشد.
طبق برآورد سازمان بهداشت جهانى در سال 1980، 5/2 میلیون نفر (هر 5 دقیقه یک نفر) و تا سال 1989 هر سال 5/1 میلیون کودک در اثر ابتلاء به سرخک جان خود را از دست دادهاند (44).
دیستمپر بیمارى حاد، واگیردار و خطرناک سگها در سراسر دنیا مىباشد. عامل بیمارى معمولاً در حیوانات جوان 3 تا 6 ماههاى که ایمنیت انتقالى مادریشان رو به پایان است بیماریزا است. واگیرى بیمارى تا 70% و تلفات آن بسته به سویه تا 90% است. مبتلایان و تلف شدگان از این بیمارى به تنهایى بیش از مجموع سایر بیماری هاى ویروسى سگ مىباشند (27).
از موارد قابل توجه آن است که همانند پان آنسفالیت اسکلروز دهنده تحت حاد ناشى از سرخک در انسان (SSPE) آنسفالیت مزمن ناشى از دمیلینه شدن (ODE) در سگهایى که سابقه ابتلاء درمانگاهى به دیستمپر را داشته و یا نداشتهاند شرح داده شده است (25).
طاعون گاوى بیمارى است حاد و کشنده که زوج سمان اهلى و وحشى به ویژه گاو و گاومیش به آن حساس مىباشند، منشأ بیمارى آسیا بوده و بروز شکل همهگیر بیمارى به صورت آفتى براى گاو و گاومیش در مناطق غیربومى سابقه طولانى دارد و به دلیل اهمیت بیمارى است که گفته مىشود. انگیزه اصلى مطرح شدن دامپزشکى (چه از نظر علمى و چه از نظر خدماتى) ج به شکل کنونىج در تمامى دنیا مبارزه با این بیمارى خساراتزاى بىدرمان بوده است. براساس تمام مدارک و شواهد موجود بیمارى طاعون گاوى در کشور ما بومى نبوده ولى موارد شیوع و همه گیرى آن سابقه طولانى داشته است و اولین موردى که گزارش مدونى از آن در دست است سال 1295 مىباشد (4).
طاعون نشخوارکنندگان کوچک بیمارى مهم و کشندهاى است که تلفات آن در بز و گوسفند 60 تا 90 درصد مىباشد. این بیمارى توانایى آلوده سازى گاو را به شکل تحت درمانگاهى دارد. سابقه این بیمارى به 1942 میلادى برمىگردد و هماکنون اختصاصى به افریقاى غربى داشته و بعضاً در نقاطى چون، شبه جزیره عربستان (25، 29) و هندوستان دیده مىشود (20).
در 1988 میلادى یک واگیرى شدید در بین فکهاى دریاى شمال و بالتیک در اروپا دیده شد، براساس نتایج بررسی هاى پاتولوژى و منوکلونال آنتىبادى پروتئینهاىCDV ,RPV(25) و سایر آزمایشات ایمنولوژى، میکروسکوپ الکترونى و آلودهسازى تجربى سگهاىSPF مشخص شد که عامل بیمارى باید یک موربیلى ویروس جدید بوده باشد (14، 41، 48) تعداد تلفات حاصله در این واگیرى حدود 18000 فک برده است. همچنین صدها دلفین در دریاى مدیترانه و تعدادى Porpoise (نوعى فک بزرگ) هم به عاملى مشابه دیستمر مبتلا شدهاند (11 و 26 و 41) غیر از همهگیری هاى وسیع و تلفات بسیار زیاد ناشى از موربیلى ویروسها، نکته قابل توجه دیگرى که در این جنس به چشم مىخورد تشابه ساختمان، خصوصیات آنتىژنى و نهایتاً سیر بیماریزایى در آنها است. اغلب درگیرى با هر یک از اعضاء این جنس موجب ایجاد ایمنیت نسبى در مقابل سایرین مىشود). به مبحث واکسیناسیون مراجعه شود.(
با توجه به جایگاه ویژه موربیلى ویروسها در پزشکى و دامپزشکى و اهمیت تحقیقات جدید بر روى آنها از فروردین ماه سال 72 تصمیم به جمعآورى آخرین اطلاعات در این زمینه گرفتم. در این پایاننامه سعى بر آن بوده که بیماری هاى حاصل از موربیلى ویروسها با تأکید بر پاتوژنز بررسى شود و از حاشیه پردازى تا حد امکان پرهیز به عمل آمده است. مثلاً در رابطه با تاریخچه، اپیدمیولوژى، تشخیص و کنترل چکیدهاى از مطالب با اهمیت جمعآورى شده و براى کسب اطلاعات بیشتر منابعى معرفى گردیده است که علاقهمندان مىتوانند به آنها مراجعه کنند. امید است که مورد استفاده دانشجویان و دانش پژوهان محترم واقع گردد.
فرصت را غنیمت شمرده در پایان از زحمات کلیه اساتید کوشا و محترمى که تاکنون افتخار شاگردیشان را داشتهام، به ویژه استادگرامى جناب آقاى دکتر کیوانفر که بذل محبت فرموده و در تدوین این پایان نامه راهنما و مشوقم بودهاند و همچنین اعضاء محترم هیئت داوران نهایت تشکر را دارم.
و منا... توفیق
22/3/73
مهدى ابراهیمى جعفرى