موربیلی ویروسها- طاعون گاوی -PPR- سرخک- دیستمپر-پاتوژنز1

بسم الله الرحمن الرحیم 

آنچه در ادامه برای استفاده شما ارایه شده ، قسمت اول از متن پایان نامه تحلیلی در خصوص پاتوژنز موربیلی ویروسها می باشد که در سال 1373 تهیه گردیده است. 

 بطور خلاصه این گروه از ویروسها در پزشکی ودامپزشکی اهمیت ویژه ای داشته و شناخت پاتوژنزآنها در کنترل ومبارزه با آنها ضروری می باشد. اعضا این گروه عبارتند از: 

Morbillivirus
Virus classification
Group:	Group V ((-)ssRNA)
Order:	Mononegavirales
Family:	Paramyxoviridae
Genus:	Morbillivirus
Type species
Measles virus
Species
Canine distemper virus Cetacean Morbillivirus Peste-des-petits-ruminants virus Phocine distemper virus Rinderpest virus

Morbillivirus is a genus belonging to the Paramyxoviridae family of viruses in the order  

Mononegavirales. Many members of the genus cause diseases, such as rinderpest and measles, and are highly infectious.

1. Canine distemper virus
2. Cetacean Morbillivirus
3. Measles virus
4. Peste-des-petits-ruminants virus
5. Phocine distemper virus
6. Rinderpest virus   

 منبع:http://en.wikipedia.org/wiki/Morbillivirus 

این پایان نامه در هشت فصل تهیه گردیده است وجا دارد که از زحمات استاد فرزانه جناب آقای دکتر کیوانفر تشکرنمایم:  

بسم‏الله الرحمن الرحیم‏

اَلا بِذکْرِاللَّه تَطْمَئِن القُلوب‏

دانشگاه تهران‏

دانشکده دامپزشکى

سال تحصیلى :   74-1373شماره پایان‏نامه :   2356

پایان نامه :

براى دریافت درجه دکتراى دامپزشکى از دانشگاه تهران

موضوع :

تحلیلى بر موربیلى‏ویروس‏ها از دید پاتوژنز

نگارش :

مهدى ابراهیمى جعفرى

هیئت داوران :

جناب آقاى دکتر هادى کیوانفر دانشیار دانشکده دامپزشکى دانشگاه تهران‏

(استاد راهنما و رئیس هیئت داوران)

جناب آقاى دکتر رضا نقشینه استاد دانشکده دامپزشکى دانشگاه تهران (داور)

جناب آقاى دکتر محمدقلى نادعلیان دانشیار دانشکده دامپزشکى دانشگاه تهران (داور)

فهرست مطالب‏

    مقدمه  1

 فصل اول -   موربیلى ویروسها  5

    الف - آشنایى کلى با موربیلى ویروسها  6

 1 - اعضاء خانواده پارامیکسوویریده  6

 2 - خصوصیات موربیلى ویروسها  8

 3 - سازمان ژنى  10

 4 - ساختمان و عملکرد پروتئین‏هاى ساختمانى  12

    ب - تکثیر موربیلى ویروس‏ها  19

 الف: اتصال، نفوذ و بدون پوشش شدن ویروس  21

 ب - نسخه‏بردارى، ترجمه و تکثیر  RNA  22

 ج - بلوغ  23

 فصل دوم -   همه‏گیرى شناسى  24

 1 - سرخک  25

 2 - بیمارى سگ‏هاى جوان  27

 3 - بیمارى دیستمپر فک‏ها  28

 4 - طاعون گاوى  29

 5 - طاعون نشخوار کنندگان کوچک  32

 فصل سوم -    علائم بیمارى حاصل از موربیلى ویروس‏ها  33

    الف - علائم ماکروسکوپیک  34

 1 - بیمارى سرخک  34

 2 - بیمارى سگ‏هاى جوان  37

 3 - بیمارى دیستمپر فک‏ها  39

 4 - طاعون گاوى  39

 5 - طاعون نشخوارکنندگان کوچک  41

    ب - ضایعات میکروسکوپیک  42

 فصل چهارم - مکانیسم‏هاى دفاعى و بیماریزایى  45

    الف - ایمنى غیراختصاصى  46

 عوامل ژنتیک و گونه‏اى  46

 عامل سن  47

 عوامل محیطى  47

 عوامل تشریحى (آناتومیک)  48

 انترفرون‏ها و سایر عوامل هومورال  48

 پاسخ آماسى  49

 فاگوستیوز  50

 عوامل متابولیک  51

    ب - ایمنى اختصاصى یا اکتسابى  51

    1 - ایمنى اختصاصى غیرفعال  51

    2 - ایمنى اختصاصى فعال  51

 ایمنى هومورال  51

 ایمنى یاخته‏اى  53

    ج - خاطره ایمنولوژیک و واکسیناسیون  58

    د - تأثیر موربیلى ویروس‏ها برسیستم ایمنى  59

 فصل پنجم - پاتوژنز  61

 1 - سرخک  64

 2 - بیمارى سگ‏هاى جوان  68

 3 - بیمارى دیستمپر فک‏ها  71

 4 - طاعون گاوى  71

 5 - طاعون نشخوارکنندگان کوچک  72

 فصل ششم - تشخیص  73

 1 - سرخک  74

 2 - بیمارى سگ‏هاى جوان  74

 3 - طاعون گاوى  75

 فصل هفتم - پیشگیرى، کنترل و درمان  77

 1 - سرخک  78

 2 - بیمارى سگ‏هاى جوان  79

 3 - بیمارى دیسمپر فک‏ها  80

 3 - طاعون گاوى  80

 4 - طاعون نشخوارکنندگان کوچک  82

 فصل هشتم - نتیجه و بحث  83

    خلاصه فارسى  86

    خلاصه انگلیسى  88

    منابع  90

    مقدمه

    سپاس بى پایان جهان آفرینى را سزاست که هستى را پر از اسرار قرار داده و محصول آنرا موجودى اسرارآمیزتر به نام انسان و درود فراوان بر ستوده‏ترین فرزند آدم محمد (صلى الله علیه و اله و سلم) و اهلبیت پرفضیلت او.

    در مورد بیماری هاى مختلف آنچه که موردنظر اطرافیان و فرد بیمار و یا صاحب دام مى‏باشد پیش‏بینى بیمارى است و توجه پزشک و دامپزشک، هم به تشخیص و هم به پیش‏بینى است. براى ارائه یک قضاوت منطقى و مستدل در مورد کنترل، پیشگیرى و درمان بیمارى، دانستن سیر بیماریزایى عفونت لازم است. طبق تعریف سلسله رویدادهایى که از بدو پیدایش ضایعه تا توسعه کامل آن رخ مى‏دهند را سیر بیماریزایى یا پاتوژنز مى‏نامند. به عبارت دیگر سیر بیماریزایى همان نحوه وقوع اختلالات یا سیر مرحله به مرحله وضعیت طبیعى به سمت وضعیت غیرطبیعى از نظر فعالیتى و شکل ظاهرى مى‏باشد.(3)

    در میان عوامل بیماریزاى عفونى، جنس موربیلى ویروس از نظر بیماری هاى انسانى و حیوانى اهمیت فراوان دارد. شناسایى بیماری هاى ایجاد شده به وسیله آنها به گذشته دور برمى‏گردد و مطالعات اخیر مطالب جالبى را در مورد پاتوژنز آنها مشخص کرده است. بیماری هاى ایجاد شده به وسیله اعضاء این گروه عبارتند از: سرخک در انسان، طاعون در نشخوارکنندگان بزرگ و کوچک، بیمارى دیستمپر در سگ‏سانان و برخى جوندگان، و نوعى که اخیراً شناخته شده در بعضى پستانداران آبزى‏د. عوامل این بیماری ها مانند سایر ویروس‏هاى بیماریزا باید به بدن  -  به مبحث ایمنولوژى مراجعه شود.

 میزبان وارد شده و با سلول‏هاى حساس تماس حاصل نمایند. سپس در آن سلول‏ها تکثیر یافته و موجب آسیب سلولى گردند.

    سرخک بیمارى عفونى حاد و خطرناکى است که اولین بار به وسیله دانشمند مسلمان ایرانى زکریاى رازى بطور مستدل مورد بحث قرار گرفته است (2، 52). با وجود کاهش چشمگیر این بیمارى در کشورهایى که اقدام به واکسیناسیون وسیع واجبارى آن کرده‏اند همچنان در اغلب کشورهاى جهان یکى از علل مرگ و میر کودکان مى‏باشد.

    طبق برآورد سازمان بهداشت جهانى در سال 1980، 5/2 میلیون نفر (هر 5 دقیقه یک نفر) و تا سال 1989 هر سال 5/1 میلیون کودک در اثر ابتلاء به سرخک جان خود را از دست داده‏اند (44).

    دیستمپر بیمارى حاد، واگیردار و خطرناک سگ‏ها در سراسر دنیا مى‏باشد. عامل بیمارى معمولاً در حیوانات جوان 3 تا 6 ماهه‏اى که ایمنیت انتقالى مادریشان رو به پایان است بیماریزا است. واگیرى بیمارى تا 70% و تلفات آن بسته به سویه تا 90% است. مبتلایان و تلف شدگان از این بیمارى به تنهایى بیش از مجموع سایر بیماری هاى ویروسى سگ مى‏باشند (27).

    از موارد قابل توجه آن است که همانند پان آنسفالیت اسکلروز دهنده تحت حاد ناشى از سرخک در انسان (SSPE)  آنسفالیت مزمن ناشى از دمیلینه شدن (ODE) در سگهایى که سابقه ابتلاء درمانگاهى به دیستمپر را داشته و یا نداشته‏اند شرح داده شده است (25).

    طاعون گاوى بیمارى است حاد و کشنده که زوج سمان اهلى و وحشى به ویژه گاو و گاومیش به آن حساس مى‏باشند، منشأ بیمارى آسیا بوده و بروز شکل همه‏گیر بیمارى به صورت آفتى براى گاو و گاومیش در مناطق غیربومى سابقه طولانى دارد و به دلیل اهمیت بیمارى است که گفته مى‏شود. انگیزه اصلى مطرح شدن دامپزشکى (چه از نظر علمى و چه از نظر خدماتى) ج به شکل کنونى‏ج در تمامى دنیا مبارزه با این بیمارى خسارات‏زاى بى‏درمان بوده است. براساس تمام مدارک و شواهد موجود بیمارى طاعون گاوى در کشور ما بومى نبوده ولى موارد شیوع و همه گیرى آن سابقه طولانى داشته است و اولین موردى که گزارش مدونى از آن در دست است سال 1295 مى‏باشد (4).

    طاعون نشخوارکنندگان کوچک بیمارى مهم و کشنده‏اى است که تلفات آن در بز و گوسفند 60 تا 90 درصد مى‏باشد. این بیمارى توانایى آلوده سازى گاو را به شکل تحت درمانگاهى دارد. سابقه این بیمارى به 1942 میلادى برمى‏گردد و هم‏اکنون اختصاصى به افریقاى غربى داشته و بعضاً در نقاطى چون، شبه جزیره عربستان (25، 29) و هندوستان دیده مى‏شود (20).

    در 1988 میلادى یک واگیرى شدید در بین فک‏هاى دریاى شمال و بالتیک در اروپا دیده شد، براساس نتایج بررسی هاى پاتولوژى و منوکلونال آنتى‏بادى پروتئین‏هاىCDV ,RPV(25) و سایر آزمایشات ایمنولوژى، میکروسکوپ الکترونى و آلوده‏سازى تجربى سگ‏هاىSPF مشخص شد که عامل بیمارى باید یک موربیلى ویروس جدید بوده باشد (14، 41، 48) تعداد تلفات حاصله در این واگیرى حدود 18000 فک برده است. همچنین صدها دلفین در دریاى مدیترانه و تعدادى Porpoise  (نوعى فک بزرگ) هم به عاملى مشابه دیستمر مبتلا شده‏اند (11 و 26 و 41) غیر از همه‏گیری هاى وسیع و تلفات بسیار زیاد ناشى از موربیلى ویروس‏ها، نکته قابل توجه دیگرى که در این جنس به چشم مى‏خورد تشابه ساختمان، خصوصیات آنتى‏ژنى و نهایتاً سیر بیماریزایى در آنها است. اغلب درگیرى با هر یک از اعضاء این جنس موجب ایجاد ایمنیت نسبى در مقابل سایرین مى‏شود). به مبحث واکسیناسیون مراجعه شود.(

    با توجه به جایگاه ویژه موربیلى ویروس‏ها در پزشکى و دامپزشکى و اهمیت تحقیقات جدید بر روى آنها از فروردین ماه سال 72 تصمیم به جمع‏آورى آخرین اطلاعات در این زمینه گرفتم. در این پایان‏نامه سعى بر آن بوده که بیماری هاى حاصل از موربیلى ویروس‏ها با تأکید بر پاتوژنز بررسى شود و از حاشیه پردازى تا حد امکان پرهیز به عمل آمده است. مثلاً در رابطه با تاریخچه، اپیدمیولوژى، تشخیص و کنترل چکیده‏اى از مطالب با اهمیت جمع‏آورى شده و براى کسب اطلاعات بیشتر منابعى معرفى گردیده است که علاقه‏مندان مى‏توانند به آنها مراجعه کنند. امید است که مورد استفاده دانشجویان و دانش پژوهان محترم واقع گردد.

    فرصت را غنیمت شمرده در پایان از زحمات کلیه اساتید کوشا و محترمى که تاکنون افتخار شاگردیشان را داشته‏ام، به ویژه استادگرامى جناب آقاى دکتر کیوانفر که بذل محبت فرموده و در تدوین این پایان نامه راهنما و مشوقم بوده‏اند و همچنین اعضاء محترم هیئت داوران نهایت تشکر را دارم.

و من‏ا... توفیق‏

22/3/73

مهدى ابراهیمى جعفرى‏

 فصل اول‏

 موربیلى ویروسها

 الف - آشنایى کلى با موربیلى ویروسها

    1 - اعضاء خانواده پارامیکسوویریده‏

    2 - خصوصیات موربیلى ویروسها

    3 - سازمان ژنى‏

    4 - ساختمان و عملکرد پروتئین‏هاى ساختمانى‏

 ب - تکثیر موربیلى ویروس‏ها

    الف: اتصال، نفوذ و بدون پوشش شدن ویروس‏

    ب - نسخه‏بردارى، ترجمه و تکثیرRNA‏

    ج - بلوغ‏

    الف -  آشنایى کلى با موربیلى‏ویروسها

    موربیلى ویروس‏ها  یکى از سه جنس خانواده پارامیکسوویریده  مى‏باشند. معیار تقسیم‏بندى اعضاء این خانواده براساس حضور یا فقدان هماگلوتینین (H)  و نورامینیداز (N)در سطح غشاء ویروس مى‏باشد. موربیلى ویروس‏ها فقط داراى هماگلوتینین بوده و اعضاء این جنس از نظر آنتى‏ژنى تشابه زیادى با یکدیگر دارند و توانایى ایجاد بیمارى همه‏گیر حاد و در بعضى موارد عفونت پایدار غیرسیتوسیدال  را دارند. تمام آن‏ها در کشت‏هاى سلولى تکثیر یافته  و معمولاً اثر سیتوپاتیک خفیفى همراه با ضمائم متعدد درون سیتوپلاسمى و یا درون هسته‏ایى اسیدوفیلیک ایجاد مى‏کنند. تشکیل سین‏سى‏شیال  و اتصال گلبول‏هاى قرمزهذ از خصوصیات عمده آنها مى‏باشد. گلیکوپروتئین‏هاى غشاء در امر اتصال و امتزاج به سلول میزبان نقش عمده‏اى ایفا مى‏کنند. ژنوم  RNA  در این ویروس‏ها عفونت‏زا نیست و لازم است که از روى ژنوم آنها ملکول‏هاى  RNA  کوچکتر رونویسى گردد که مکمل ژنوم بوده و به عنوانm RNAعمل مى‏نماید (5، 10، 13، 15، 29). هم‏اکنون پس از بررسى اجمالى اعضاء پارامیکسوویریده به بحث و توضیح درباره ساختمان و خصوصیات بیولوژیکى موربیلى‏ویروسها وسپس تکثیرآنها مى‏پردازیم.

    1 -  اعضاء پارامیکسوویریده‏

    پارامیکسوویریده خانواده‏اى از ویروس‏ها  RNA  را شامل مى‏شود که بیماری هاى مهمى را در انسان و حیوانات ایجاد مى‏کنند. قابل ذکر است که ویروس بیمارى سرخجه (روبلا) اگرچه به خاطر خواص فیزیکى و شیمیایى تحت عنوان یک توگا ویروس‏ر طبقه‏بندى مى‏شود، اما از نظر اپیدمیولوژى با پارامیکسوویروس‏ها شباهت دارد. اعضاء خانواده پارامیکسوویریده به تفکیک در جدول 1-1 ذکر گردیده است (25، 32).

    جدول 1-1 :   اعضاء خانواده پارامیکسوویریده‏

جنس                        نوع ویروس‏
1 – پارامیکسوویروس	ویروس پاراآنفلوانزاى طیور ویروس پاراآنفلوانزاى گاو ویروس پاراآنفلوانزاى انسانى تیپ 1، 2، 3، 4 ویروس اوریون‏    بیمارى نیوکاسل‏
2 - موربیلى ویروس	ویروس بیمارى سرخک‏ ویروس بیمارى سگ‏هاى جوان‏ ویروس بیمارى دیستمپر فک‏ها ویروس بیمارى طاعون گاوى‏  ویروس بیمارى طاعون نشخوارکنندگان کوچک‏
3 - پنوموویروس	ویروس سن‏سى‏شیال تنفسى انسان‏ ویروس سن‏سى‏شیال تنفسى گاو ویروس ذات‏الریه موش‏

     2 -  خصوصیات موربیلى ویروس‏ها

    خصوصیات این ویروس‏ها به شرح زیر است:

    شکل این ویروس‏ها متغیر  بوده و به‏صورت کروى یا رشته‏اى دیده مى‏شوند. واجد غشاء لیپوپروتئینى هستند که از سیتوپلاسم سلول میزبان هنگام خروج ویروسF مى‏شود و از خارهایى پوشیده شده است (5، 10، 15، 29).

    ترکیباتى که در ساختمان آنها وجود دارد عبارت است از:  RNA (%1)، پروتئین (%73) لیپید (%20) و کربوهیدرات (%6) (5).

    شکل 1-1 :   شکل شماتیک موربیلى ویروس و پروتئینهاى آن‏

    قطر آنها 300-150 نانومتر و داراى ژنوم یک تکه و خطى  RNA  از نوع تک رشته‏اى و با حس منفى  مى‏باشند. وزن ملکولى ژنوم 10⁶x7-5  دالتون (حدود 15000 نوکلئوتید) و حاوى kb  20-18 اطلاعات ژنتیکى است که در مقایسه با ارتومیکسوویروس‏ها غیرسگمانته بودن ژنوم فرصت هرگونه نوترکیبى را منتفى مى‏سازد، به عبارت دیگر همه موربیلى ویروس‏ها از نظر آنتى‏ژنى پایدار مى‏باشند.

    قطر نوکلئوکپسید مارپیچى آنها 18 نانومتر است. در سیتوپلاسم تکثیر مى‏بابند و جهت رونوشت‏بردارى از  RNA واجد آنزیم ترانسکریپتازپر مى‏باشند.  پس از پایان مراحل تکثیر، به صورت جوانه زدن از غشاء پلاسمایى، سلول میزبان راترک مى‏کنند.

    تا 8 پروتئین ساختمانى در آنها شناخته شده است. سه پروتئین (نوکلئوپروتئین پروتئین Mزرگ و فسفوپروتئین) همراه  RNA  در ساختمان نوکلئوکپسید شرکت کرده و احتمالاً در فعالیت نسخه‏بردارى و ریپلیکاسیون   RNA  دخیل هستند. سه پروتئین (ماتریکس امتزاجى و هماگلوتینین) در تشکیل پوشش ویروسى شرکت مى‏کنند و عملکرد دو پروتئین V  وC ناشناخته است. (5، 15، 25، 29، 32، 5) فعالیت‏هاى گلیکوپروتئین‏هاى سطحى باعث تمایز سه جنس موجود در خانواده پارامیکسوویریده شده است (15، 29).

    نسبت به حرارت ( C 56)، 3 =pH  و حلال‏هاى چربى حساس هستند و مقاومت بیولوژیک آنها به شرح زیر است:

    ویروس سرخک:   این ویروس بیش از دو هفته در حرارت 4 تا 22 درجه سانتى‏گراد و به مدت چندین ماه در حالت منجمد در 15- تا 79- درجه سانتى‏گراد باقى مى‏ماند. سرماى خشک ویروس را به خوبى حافظت مى‏کند (اگرچه عفونت‏زایى آن کاهش مى‏یابد). فرمالدئید به غلظت 025/0 درصد در دماىC 37 و به مدت 4 روز عفونت‏زایى ویروس را بدون تغییر فعالیت ثبوت عامل مکمل از بین مى‏برد (10).

    ویروس طاعون گاوى:   ویروسى است ناپایدار و  نسبت به نور، گرما و خشکى بسیار حساس مى‏باشد و به همین جهت در محیط خارج از بدن دوامى ندارد. مطالعات انجام شده نشان مى‏دهد که ویروس دفع شده در مدفوع دام‏هاى بیمار بیش  از نیم ساعت در خاک زنده نمى‏ماند و نیز بقاء عفونت در ساختمان و وسایل موجود در دامدارى بیش از 5-2 روز در سطح مرتع بیش از 36 ساعت طول نمى‏کشد (4). این ویروس در لاشه در حال فساد بزودى غیرفعال مى‏شود (در شرایط گرمسیرى طى چند ساعت)، در حالى‏که در کود حدوداً به مدت 48 ساعت به شکل عفونى باقى مى‏ماند. بقاء ویروس در دماى 5 درجه سانتى‏گراد در گوشت، طحال و عقده‏هاى لمفاوى براى 3-2 روز و در دماى ى‏25- درجه سانتى‏گراد براى چند هفته تا یکسال مى‏باشد. براى ضدعفونى سود، دترژنت‏ها و همه گندزداهاى تجارى مفید هستند (29، 33، 36).

    ویروس دیستمپر:   در دماىC 37 خیلى سریع و در دماى اطاق طى چند ساعت غیرفعال مى‏شود و مانند موارد قبلى ضدعفونى کننده‏ها به سهولت آنرا بى‏اثر مى‏نمایند (29).

    3 -  سازمان ژنى‏

    سازمان ژنوم ویروس سرخک بطور کامل و ویروس سگ‏هاى جوان و طاعون گاوى تاحد زیادى مشخص گردیده است (شکل 2-1) (25).

    در هر انتهاى رشته  RNA  ویروس یک ناحیه کوچک به نام راهنما وجود دارد (56 نوکلئوتید

    شکل 2-1 :   نقشه ژنى موربیلى‏ویروسها

 در سمت انتهاى َ3 و 37 نوکلئوتید در سمت انتهاى م‏5) که بنظر مى‏رسد حاوى یک نقش آغازگر براى اتصال پلى‏مراز به الگوى اولیه نوکلئوکپسید و یک ردیف ژنى براى پوشش‏دار کردن ژنهاى تازه ساخته شده بوسیله نوکلئوپروتئین Mاشد. هر ژن بوسیلهUCCC وUCCU شروع مى‏شود و بوسیله ترى‏نوکلئوتیدGAA  (درH وL بوسیلهGCA) ادامه مى‏یابد.  RNA پلى‏مراز به انتهاى م‏3 ژن متصل شده و نسخه‏بردارى آن با پیامبرهاى منوسیسترونیکٌ‏ز که احتمالاً بیانگر پیام «آغاز و پایان» است شروع مى‏گردد در این مرحله ترى‏نوکلئوتیدGAA  به عنوان یک کاهش دهنده‏ عمل مى‏کند. البته گاهى آنزیم موفق به‏پرش ازاین ناحیه‏نشده‏وmRNAغیرطبیعى‏ساخته‏مى‏شود (25).

    مطالعات کلون ملکولى‏ و تجزیه ردیف ژنى ویروس‏هاى مختلف، مرزهاى انتهایى ژن‏m RNA براى چند عضو پارامیکسوویریده نشان داده است که مرتب شدن ژن‏ها در آنها متفاوت است (جدول 2-1).

    جدول 2-1 :   ترتیب ژن‏هاى پارامیسکوویریده (32)

    تجزیه ژنتیکى یک روش دستیابى قوى در فهم ساختمانى و فونکسیون ژنوم ویروسى، نوع محصولات ژنى و نقش آنها در عفونت و بیمارى است. گوناگونى خصوصیات ویروسى اهمیت به سزایى در طب انسانى و دامى دارد. ویروس‏هایى که داراى آنتى‏ژن‏هاى ثابت در سطح خود هستند (مثل موربیلى ویروسها) توسط واکسیناسیون قابل کنترل مى‏باشند.

    در سال‏هاى اخیر کوشش‏هاى زیادى در جهت بررسى صفات واعمال ویروس‏هاى حیوانى از طریق تجزیه ژنتیکى به عمل آمده است. این کوشش‏ها شامل انتخاب ویروس‏هاى موتانت مناسب، بررسى ساختمان نقشه‏هاى ژنتیکى و مطالعه اعمال و تولیدات ژن‏هایى است که در آنها موتاسیون (تغییرات ساختمان ژنوم) اتفاق افتاده است. بطور طبیعى میزان موتاسیون در سلول‏هاى  RNA  نسبت بهDNA  بیشتر است. از ویروس‏هاى موتانت گاهى براى تهیه واکسن استفاده مى‏شود. موتاسیون همچنین مى‏تواند به  علت عادت کردن ویروس به میزبان یا محیط کشت جدید باشد. براى ایجاد موتاسیون تجربى دوطریق موسوم است: 1 - عادت دادن ویروس‏هاى بیماریزا به حیوانات آزمایشگاهى و کشت سلول، 2 - کاهش حدت ویروس به وسیله تزریق آن به میزبان غیرطبیعى. این مراحل به وسیله موتاسیون‏هاى خودبخود و در مواردى به وسیله نوترکیبى ژنتیکى با انتخاب موتانت‏هاى موردنظر ادامه مى‏یابد. این تجربه وقتى موفق  است که علائم بیمارى در میزبان نامناسب به وجود آید (5، 9، 29).

    4 -  ساختمان و عملکرد پروتئین‏هاى ساختمانى‏

 الف - ساختمان و عملکرد پروتئین امتزاجى‏

    پروتئین امتزاجىF یک عامل کلیدى در عفونت و پاتوژنر پارامیکسوویریده محسوب مى‏شود. این پروتئین Mه‏نظر مى‏رسد شدیداً بین افراد موربیلى ویروس حفظ مى‏شود. در حالیکه پروتئینH تغییرپذیرى بیشترى را نشان مى‏دهد. پروتئینF واسطه‏اى جهت امتزاج پوشش ویروسى با غشاء پلاسمایى سلول میزبان (که مرحله ضرورى براى شروع عفونت است) مى‏باشد. همینطور باعث امتزاج سلول به سلول شده و بدین ترتیب انتشار مستقیم ویروس از سلولى به سلول دیگر را امکان‏پذیر مى‏کند. پدیده اخیر موجب تشکیل سن سى‏شیوم‏هاى بزرگى مى‏گردد (سلول‏هاى ژانت ) که مشخصه عفونت‏هاى پارامیکسوویروسى است. (شکل 3-1).

    شکل 3-1 :   سلول‏هاى جایانت و گنجیدگیهاى داخل سیتوپلاسمى در آلوئولهاى ریه مبتلا به دیستمپر (5).

    پروتئینF که تا حدى شبیه به هماگلوتینین در ویروس آنفلوانزا مى‏باشد به صورت یک پیش‏ساز غیرفعال به نامF0 سنتز مى‏شود. براى به دست آوردن فعالیت بیولوژیک پیش‏ساز مزبور باید توسط یک پروتئاز خارج سلولى شکاف برداشته و تولید دوزیر واحد بنماید یعنىF1وF2 که توسط یک باند دى‏سولفید به هم متصل مى‏باشند. این شکاف باعث ایجاد یک انتهاى آمینى هیدروفوبیک (روىF1) مى‏شود که مى‏تواند موجب امتزاج غشاء شود. شکاف باید رخ دهد تا عملکردهاى‏همولیتیک‏وامتزاج فعال‏شود، درغیراینصورت‏ذرات ویروسى غیرآلوده‏کننده هستند.

    در شرایطinvitro توانایى ایجاد عفونت و بیماریزایى ویروس بستگى به حضور پروتئاز سلول میزبان دارد و احتمالاً عمده‏ترین عامل تعیین کننده تروپیسم بافتى و محدوده میزبان در شرایط invitro میباشد4).

سکانس انتهاى آمینى هیدروفوبیکى که توسط شکاف F1 یجاد شده شدیداً در میان پارامیکسوویروس‏ها حفظ گردیده و با انتهاى N- درHA₂ انفلوانزا همولوگ مى‏باشد. الیگوپپتیدهاى سنتتیک مشابه با انتهاى N- درF₂ ریپلیکاسیون ویروسى را در شرایطinvitro (توسط مکانیسمى ناشناخته) مهار مى‏کنند و به عنوان عوامل ضدویروسى بالقوه‏اى به حساب مى‏آیند.

    پروتئینF به سهولت موجب امتزاج سلولى درpHیعى مى‏شود در حالى‏که ویروس آنفلوانزا براى امتزاج سلولى به واسطهHA₂ نیازبهpHپائین دارد. اگر پروتئاز خارج سلولى مناسب حضور داشته باشد ملکول‏هاىF0 روى سطح سلولى شکاف برخواهند داشت. پروتئین F1 فعال شده بعداً مى‏توانند سبب امتزاج سطوح سلولى مجاور شود. این روند به ویروس در حال ریپلیکاسیون اجازه مى‏دهد که از یک سلول به سلول بعدى پخش شود و بدینوسیله از

 شکل 4-1 :   آغاز عفونت با موربیلى‏ویروسها

 آنتى‏بادی هاى در گردش خون بگریزد. اگر واکسن‏هاى ضدپارامیکسوپروسى بخواهند مؤثر باشند باید باعث ایجاد آنتى‏بادى علیه هم پروتئینFو هم آنتى‏ژن هماگلوتینین شوند در غیراینصورت میزبان نمى‏تواند از انتشار مستقیم سلول به سلول ویروس جلوگیرى کند. این موضوع را به عنوان علت عدم موفقیت واکسن‏هاى پارامیکسوویروسى غیرفعال شده (که در گذشته آزمایش شده‏اند) مطرح کرده‏اند(5، 25، 29، 32، 35).

 ب - پروتئین هماگلوتینین (H)

    دومین گلیکوپروتئین غشایى است که موجب اتصال ویروس به سلول میزبان مى‏شود. (در پارامیکسوویروس این وظیفه به وسیله پروتئینى که داراى فعالیت توأم هماگلوتینین و نورامینیداز است انجام مى‏گیرد و در موربیلى ویروس فقط خاصیت هماگلوتینى موجود است و در پنوموویروس‏ها هیچکدام) در حقیقت ویروس سرخک تنها موربیلى ویروس است که واجد خاصیت هماگلوتینین است. البته در سرم مبتلایان به سایر اعضاء این جنس هم خاصیت ضد هماگلوتینین ویروس سرخک وجود دارد. پروتئین‏هاىH وFموجب ایجاد پادتن خنثى کننده مى‏شوند و به‏نظر مى‏رسد پادتن ضدF مؤثرتر از پادتن ضدH باشد.

    این پروتئین یک ناحیه عمده آب گریزدر نزدیک ان - ترمینال دارد که گمان مى‏رودعملی مشابه لنگر داشته و به داخل غشاء فرو مى‏رود. پروفیل، آب گریز کاملاً حفاظت شده‏است. (25).

 پ - نوکلئوپروتئین‏

    نوکلئوپروتئین (N)  یک پروتئین عمده ویروسى است که ژنوم را پوشانده و از آن محافظت مى‏نماید. این پروتئین نسبت به پروتئولیز بین سلولى حساسیت شدید دارد. على‏رغم نقش یکسانى که نوکلئوپروتئین در موربیلى ویروس‏ها دارد، ما هم اکنون نمى‏دانیم که چرا در ویروس طاعون گاوى این پروتئین Mزرگتر است. پروتئین N  نقش مهمى در واکنش‏هاى آنتى‏ژنى متقاطع بین موربیلى ویروس‏ها دارد.

    البته مطالعات منوکلونال آنتى‏بادى وجود اختلافاتى را در ساختمان نوکلئوپروتئین‏ها نشان داده است و چنین به نظر مى‏رسد که ویروس طاعون گاوى قدیمى‏ترین ویروس در این جنس مى‏باشد که بعد از آن ویروس دیستمپر و طاعون نشخوارکننده کوچک از آن پدید آمده‏اند. در مطالعات روى ژن مولد نوکلئوپروتئین ویروس سرخک و دیستمپر سه ناحیه مشخص شده است: تشابه نسبى در انتهاى َ5، تشابه زیاد در ناحیه میانى و مقدار کم یا عدم تشابه در انتهاى َ3. مقایسه‏هاى مشابهى درباره ویروس طاعون نشخوارکننده کوچک و ویروس سرخک بیانگر وجود تشابه زیاد یا نسبى در میان تمامm RNAهاى نوکلئوپروتئین مى‏باشد.

    همچنین با وجود مشخص نشدن ترتیب ژنى ویروس طاعون گاوى، مشابهت‏هایى بین این ویروس با ویروس سرخک مشاهده شده است. از این مطالعات چنین به‏نظر مى‏رسد که در مقایسه با دیستمپرژن نوکلئوپروتئین در ویروس‏هاى سرخک و طاعون نشخوارکنندگان بزرگ و کوچک شباهت بیشترى با هم دارند (25).

 ت - پروتئین وابسته به پلى‏مراز

    پروتئین P مانند پروتئین N  نسبت به پروتئولیز بسیار حساس است، وزن  ملکولى آن بین 70  تا 80 کیلو دالتون بوده و گمان مى‏رود در نسخه‏بردارى و همانندسازى RNA (همانند پروتئین NS در ویروس تورم دهانى تاولى) نقش داشته باشد (25)(صفحه16)

 ث - پروتئین غیرساختمانى (C)‏

    به وسیله بررسى ردیف ژن‏هاى P  در ویروس سرخک متوجه شده‏اند که این ژن دو پروتئین را مى‏سازد که یکى اختصاص به فسفوپروتئین دارد (507 اسید آمینه) و دیگرى که کوتاه‏تر از اولى است ایجاد یک پروتئین Mا 180 اسید آمینه مى‏نماید به نام پروتئینC. این پروتئین تنها در سلول‏هاى عفونى یافت مى‏شود. ژن P  در ویروس دیستمپر هم همین حالت را دارد ولى در ژن ویروس طاعون نشخوارکنندگان هنوز وضعیتى مشابه شناخته نشده است. (البته پروتئینCدر آنها شناسایى شده است.)

    عملکرد پروتئینC در بیولوژى ویروس به خوبى مشخص نشده است. این پروتئین در سلول‏هاى آلوده به ویروس سرخک در هسته و سیتوپلاسم به همراه نوکلئوکپسید وجود دارد و تصور مى‏شود که در نسخه‏بردارى یا تکثیر  RNA نقش داشته باشد. البته در مطالعه ویروس سندایى در شرایطinvitro  مانع سنتز  RNA نشده است (25).

 ج - پروتئین ماتریکس (M) 

    پروتئین M هم مانند پروتئین‏هاى C,P,N  به راحتى در شرایطinvitro  تکثیر مى‏یابند. این پروتئین در زیر غشاء لیپیدى دو لایه (که در اثر جوانه زدن از سلول میزبانF مى‏شود) و بین پروتئین‏هاى سطحى (H وF) و نوکلئوکپسید قرار مى‏گیرد (ش 5) به‏نظر مى‏رسد این پروتئین در طى مراحل بلوغ‏آس ویروس و آزادسازى ویریونهاى جدید نقش مهمى را به عهده دارد. SSPE و ODEدو بیمارى مزمن عصبى هستند که به واسطه عفونت پایدار ویروس‏هاى سرخک و دیستمپر در میزبان‏هایى مجزا به وجود مى‏آیند (رجوع شود به مباحث بعد). نقائصى در نسخه‏بردارى ژن M ، ترجمهm RNAو استحکام پروتئین M باعث ایجاد عفونت پایدار ویروس

 در بعضى موارد نادر مى‏گردد.

    در حقیقت ناتوانى در بیان ژنى  چند پروتئین ویروسى (و نه فقط پروتئین ماتریکس به  تنهایى) باعث پایدارى ویروس سرخک و شاید دیستمپر مى‏گردد (25، 52).

 چ - پروتئین Mزرگ  (L)

    این پروتئین Mه همراه پروتئین‏هاى P ، N و  RNA در تشکیل نوکلئوکپسید نقش دارد. از نظر فیزیکى ترتیب و اندازه اسیدهاى آمینه آن در بین افراد خانواده مشابهت زیادى داشته و بین 2165 تا 2233 اسید آمینه دارد ولى بار الکتریکى خالص آنها کاملاً متفاوت مى‏باشد (صفر تا 42+). این پروتئین Mا وزن ملکولى 200 تا 247 کیلودالتون جزء بزرگترین پروتئین‏ها در ویروس‏ها مى‏باشد و اعتقاد بر آن است که پروتئین L  آنزیمى است که عملکردهاى چندگانه دارد و مهم‏ترین نقش آن به صورت یک آنزیم پلى‏مرازُّ  مى‏باشد. همچنین به‏نظر مى‏رسد که در پوشش‏دار کردن ، متیلاسیون  و پلى‏آدنیلاسیونm RNAهاى مختلف و تولید رشته‏هاى هدایت کننده مثبت و منفى شرکت داشته باشد (25، 29، 32).

    ب - تکثیر موربیلى ویروسها

    تکثیر موربیلى ویروس‏ها و مکانیسم‏هاى پیچیده آن محور تجربیات و آزمایشات مهمى در ویروس شناسى است که توضیح مفصل آن از حوصله این بحث خارج بوده و تنها به ارائه مطالبى که مى‏تواند در زمینه پاتوژنز اهمیت داشته باشد بسنده مى‏کنیم. این ویروس‏ها همچنانکه به سلول زنده و آنزیم‏هاى آن جهت تأمین انرژى مورد نیاز و فعالیت‏هاى متابولیک  احتیاج فراوان دارند، واجد تمام اطلاعات لازم ژنتیکى براى تولید و تکثیر هستند. تمام آنزیم‏ها و پروتئین‏هاى ساختمانى آنها که در سلول تولید مى‏شود بستگى کامل به اطلاعات ژنتیکى ویروس و مقدار آن دارد (9). این ویروس‏ها فقط در درون سلول‏هاى زنده‏اى که داراى فعالیته‏اى حیاتى عادى بوده و در متابولیسم آنها اختلالى وجود نداشته باشد قادر به تکثیر مى‏باشند.

    در حقیقت این خود ویروس نیست که تکثیر مى‏یابد بلکه سلول میزبان است که آنرا مى‏سازد یعنى همانند سایر ویروس‏ها هرگز ویروسى به طور مستقیم از ویروس دیگربه وجود نمى‏آید و هر ویروس، ساخته کارخانه سلولى است. سلول میزبان باید انرژى، تشکیلات لازم براى سنتز و مواد پیش‏ساز با وزن ملکولى کم براى سنتز پروتئین‏ها و اسیدهاى نوکلئیک ویروسى را فراهم نموده و سپس با کد ویروسى آنها را سنتز نماید.

    آزمایشات مختلف و مطالعات میکروسکوپ الکترونى و بعضى از آزمایشات بیوشیمیایى تاحدى واکنش‏هاى ویروس و سلول رامشخص نموده که به سه گروه اصلى تقسیم مى‏شوند: 1 - حالت لایتیک   2 - حالت پایدار   3 – لیزوژنى . در میان این سه حالت نوع لایتیک و پایدار در مورد موربیلى ویروس‏ها مورد تأیید قرار گرفته است (10). در حالت لایتیک ویروس بعد از ورود به درون سلول در آن تکثیر مى‏یابد. سپس سلول را لیز کرده و ویریون‏هاى تولید شده از سلول رها مى‏گردند. چرخه لایتیک که منجر به انهدام سلولى مى‏شود در کشت سلولى، سیتوسیدال   بوده و معمولاً بر اثر آلودگى سلول با ویروس بیماریزا ایجاد مى‏شود. علاوه بر چرخه عفونى سیتوسیدال، واکنش دیگرى که غیر سیتوسیدال مى‏باشد یعنى حالت پایدار نیز ممکن است رخ دهد. در این حالت، ویروس به مدت طولانى در سلول تولید شده و سلول آلوده زنده مى‏ماند. (مانند حالت SSPE و ODE) (10).

    دوره تکثیر ویروس‏ها را ممکن است کم و بیش به چند مرحله متوالى تقسیم کرد، اما باید توجه داشت که امکان تداخل هر یک از این مراحل در مرحله بعدى وجود دارد. این مراحل متوالى به ترتیب زیر است:

    1 - اتصال یا جذب به سلول   2 - ورود به سلول‏

  3 - لخت شدن یا انداختن پوسته پروتئینى ویروس که به دوره محاق (زمان ناپدید شدن ویروس) ختم مى‏شود و در جریان آن حوادث  پیچیده بیوسنتز ویروس انجام مى‏گیرد. در این مرحله ویروس به وسیله میکروسکوپ الکترونى هم قابل دید نیست. 4 - تولید  RNA  پیامبر از  RNA  اصلى (ژنوم) 5 - قرائت پیام جهت ساختن آنزیم‏هاى موردنیاز ویروس و سایر پروتئین‏هاى اولیه 6 - تولید اسیدنوکلئیک‏هاى ویروس 7 - تولید و ارسال بیشتر  RNA  پیامبر از اسیدنوکلئیک‏هاى جدیدالولاده و اصلى 8 - قرائت این  RNA هاى پیامبر ثانویه براى تولید پروتئین‏هاى ساختمانى و سایر پروتئین‏هائى که در تنظیم فعل و انفعالات ویروس دخالت دارند، بالاخره دوره محاق با 9 - مونتاژ، ظاهر گشتن و آزاد شدن ویریون‏هاى جدید پایان مى‏پذیرد (9، 29).

 در مورد مراحل ذکر شده، ذیلاً توضیحات بیشترى ارائه مى‏گردد:

    الف - اتصال، نفوذ و بدون پوشش شدن ویروس‏

    بعد از تماس اولیه که بطور تصادفى اتفاق مى‏افتد و نقاط حساس ویروس و گیرنده‏هاى سلول در کنار یکدیگر قرار مى‏گیرند با همکارى گلیکوپروتئین‏هاى سطحى ویروس، اتصال با سلول برقرار مى‏گردد. در موربیلى ویروس‏ها اتصال اولیه به وسیله پروتئینH انجام مى‏گردد و سپس با عمل پروتئین امتزاجى تکمیل مى‏گردد. لازم به یادآورى است که چون در pH فیزیولوژیک بار الکتریکى ویروس و سلول منفى مى‏باشد، کاتیون‏هاى موجود در محیط مانع دفع آنها از یکدیگرمى‏گردند.

    احتیاج ویروس به گیرنده‏هاى خاصى در غشاء سلول را مى‏توان با آلوده کردن سلول‏ها با اسیدنوکلئیک خالص ویروس بطور تجربى نشان داد. در این روش سلول‏هاى مقاوم که داراى گیرنده‏هاى خاصى نیستند نیز آلوده مى‏گردند.

    به‏نظر مى‏رسد که اتصال به گیرنده سلول ناشى از تشابه ساختمانى بین ساختمان سطحى ویریون و یک بخش از سطح سلول میزبان مى‏باشد. تخمین زده مى‏شود که هر سلول حساس به یک نوع ویروس داراى حداقل صدهزار گیرنده براى همان ویروس مى‏باشد(5). جذب ویروس به سلول حساس ممکنFست توسط پادتن خاصى جلوگیرى شود که این پادتن مانع عفونت خواهد شد و بدین ترتیب ویروس خنثى مى‏گردد.

    بطور کلى مى‏توان گفت وجود یا فقدان گیرنده‏ها معمولاً نقش مهمى را در گرایش سلولى و پاتوژنى ویروس بازى مى‏کند و اتصال پایدار و محکم هنگامى اتفاق مى‏افتد که گرایش خاصى بین سطوح سلول و ویریون‏ها وجود داشته باشد.

    پس از ایجاد اتصال بین ویروس و سلول، قدم بعدى دخول ویریون به داخل سلول است. همانگونه که در مبحث پروتئین امتزاجى بیان گردید، نفوذ موربیلى ویروس‏ها به سلول از طریق اتصال و ترکیب غشاء با ویروس به واسطه دخالت گلیکوپروتئین F0و تجزیه آن به دو واحد F1  وF2 به واسطه آنزیم‏هاى سلول میزبان مى‏باشد. در صورتى‏که این عمل انجام نگیرد ویروس به سلول اتصال یافته اما با غشاء سلول ترکیب نمى‏شود و در نتیجه ژنوم ویروسى نمى‏تواند به درون سلول نفوذ کند (شکل 4). مرحله ورود به سلول برخلاف مرحله اتصال نسبت به تغییرات درجه حرارت حساس بوده و به وسیله ممانعت کننده‏هاى سمى مى‏توان از وقوع آن جلوگیرى کرد.

    در موربیلى ویروس‏ها نوکلئوکپسید بطور کامل وارد سینوپلاسم مى‏گردد (9، 10، 29).

    ب - نسخه‏بردارى، ترجمه و تکثیر  RNA‏

    همانطور که اشاره شد موربیلى ویروس‏ها واجد یک ژنوم  RNA تک رشته‏اى با سنس منفى هستند، بدین معنى که اسید نوکلئیک ویروس به تنهایى عفونى نیست، جهت سنتز نسخه‏هاىm RNA ویروس واجد آنزیم پلى‏مراز  مى‏باشد. چندm RNA که کوچکتر از اندازه ژنوم مى‏باشند سنتز مى‏گردند و هر کدام بیان کننده یک ژن منفرد هستند و کمیت هر فراورده ژنى معادل میزان نسخه‏هاىm RNA آن ژن مى‏باشد.

    همچنین گاهى زنجیر  RNA  بطورکامل با سنس مثبت ساخته مى‏شود و بعد بعنوان الگویى براىm RNAبکار مى‏رود. (شکل 6-1) (5، 29، 52).

    شکل 5-1 :   مراحل تولید پروتئین از  RNA‏ژژ-

    کمپلکس پروتئینى پلى‏مراز ویروسى (پروتئین L  و P ) مسئول تکثیر ژنوم ویروسى نیز مى‏باشد ولى مکانیسمى که روند از ترجمه تا تکثیر ژنوم را پیش مى‏برد بطور واضح روشن نشده است (5، 29، 32).

    حدود 10 تا 20 نوکلئوتیدى که در کناره‏هاى  RNA  واقع هستند به عنوان پیامى براى اتصال آنزیم ترانسکریپتاز عمل مى‏کنند و در کنترل وقایع ترجمه ایفاى نقش مى‏نمایند. (ساختمان ژنوم قبلاً بحث گردیده است) (29).

    پروتئین‏هاى ویروسى با کدى که به وسیلهm RNA ویروسى حمل مى‏شود در سیتوپلاسم ساخته مى‏شوند. با وجود آنکه  RNA پلى‏مرازها تمایل دارند که مستعد خطا باشند و با وجود موتاسیون‏هاى مختلف، پروتئین‏هاى سطحى (FوH) طى زمان‏هاى دراز حداقل تغییرات آنتى‏ژنى را نشان مى‏دهند و یک توجیه ممکن براى این امر آن است که تقریباً همه آمینواسیدهاى ساختمان‏هاى اولیه گلیکوپروتئین‏هاى ویروسى، در نقش‏هاى ساختمانى یا عملکردى دخیل باشند و به این ترتیب فرصت کمى جهت تعویض‏هایى که بطور قابل‏توجه قابلیت زیست ویروس را کاهش مى‏دهند باقى مى‏ماند (5).

    ج - بلوغ

    موربیلى ویروس‏ها با جوانه زدن از سطح سلولى بالغ مى‏شوند. نوکلئوکپسیدهاى تشکیل شده در سیتوپلاسم به سطح سلولى مهاجرت کرده و جذب مکان‏هایى بر روى غشاء مى‏شوند که با میخ‏هاى گلیکوپروتئینى ویروسى تزئین شده‏اند. پروتئین M  جهت تشکیل ذره ویروسى ضرورى است و احتمالاً در اتصال پوشش ویروسى به نوکلئوکپسید نقش دارد. در طى جوانه زدن از ورود اکثریت پروتئین‏هاى میزبان به غشاء جلوگیرى مى‏شود.

    اگر پروتئاز خارج سلولى مناسب که متعلق به میزبان است حضور داشته باشد، پروتئین‏هاى رأ درغشاى پلاسمائى‏به‏وسیله‏شکاف برداشتن‏فعال‏مى‏شوند. سپس پروتئین امتزاجى‏فعال شده موجب امتزاج غشاهاى سلولى مجاور و در نتیجه تشکیل سنسى‏سیوم‏هاى وسیع مى‏شوند (5).

فصل دوم‏

 همه‏گیرى شناسى‏

    1 - سرخک‏

    2 - بیمارى سگ‏هاى جوان‏

    3 - بیمارى دیستمپر فک‏ها

    4 - طاعون گاوى‏

    5 - طاعون نشخوار کنندگان کوچک‏

    بقاء موربیلى ویروس‏ها در طبیعت بستگى به توانایى آنها در آلوده‏سازى میزبان جدید دارد به عبارت بهتر از آنجا که این ویروس‏ها در خارج از بدن میزبان حساس، مقاومت کمى دارند و خیلى زود از بین مى‏روند لازم است که یا تعداد کافى میزبان براى آلوده‏سازى داشته باشند و یا آنکه ویروس بدون تحریک سیستم دفاعى میزبان به صورت مخفى در بدن باقى بماند.

    معتقدان به نظریه تکاملى ویروس‏ها اعتقاد دارند که ویروس‏هاى بیماریزاى حیوانات منشأ ویروس‏هایى هستند که امروزه در انسان ایجاد بیمارى مى‏کنند و قدیمى‏ترین عضو این خانواده ویروس طاعون گاوى است (47). بیماری هاى حاصل از موربیلى ویروس‏ها به شدت حاد و همه‏گیر مى‏باشند. تماس نزدیک بیمار با افراد سالم عمده‏ترین راه انتقال بیمارى است و غالباً بیمارى از طریق دستگاه تنفس وارد بدن مى‏شود.

    این ویروس‏ها تنها یک سروتیپ دارند ولى سویه‏هاى مختلف حدت‏هاى متفاوتى دارند. در میان افراد مختلف هم حساسیت نژادى به چشم مى‏خورد و بعضى نژادها حساسیت بسیار زیادى دارند (5، 27، 29). در اینجا بطور مختصر اپیدمیولوژى موربیلى ویروس‏ها به تفکیک بیان مى‏گردد:

    1 - سرخک‏

    انسان تنها مخزن طبیعى بیمارى است ولى بطورتجربى میمون‏ها آلوده شده‏اند. عفونت‏هاى غیرآشکار نادر هستند و عفونت باعث ایجاد ایمنى براى تمام عمر مى‏شود، شیوع و وقوع سرخک در ارتباط با فشردگى جمعیت، عوامل محیطى و اقتصادى و استفاده از واکسن ویروس زنده مى‏باشد (5). جهت آنکه سرخک بتواند در یک جمعیت به‏طور مرتب حفظ شود یک حداقلى از جمعیت (000/300 نفر) بایستى در یک منطقه زندگى کنند و چنین جمعیتى تا هزاره سوم قبل از میلاد وجود نداشته است ولى همزمان با دوران مسیح (ع) مراکز جمعیتى بزرگى در اروپا، چین، هند و خاورمیانه به وجود آمد که به وسیله تجارت با هم ارتباط داشته‏اند. این سناریو که ویروس‏هاى انسانى ابتدا در حیوانات به وجود آمده‏اند و بعد به انسان عادت کرده‏اند وجود دارد (امروزه هم این مطلب وجود دارد و مثال بارز آن احتمالى است که در مورد بیمارى ت‏آاا  بیان شده است) (29، 47).

    هم‏اکنون سرخک در تمام جهان آندمیک است و اپیدمی ها بطور منظم هر 2-3 سال تکرار مى‏شوند. وضعیت ایمنى جامعه عامل تعیین کننده‏اى مى‏باشد و وقتى تجمعى از اطفال مستعد وجود داشته باشد میزان وقوع بیمارى بطور ناگهانى اوج مى‏گیرد. سن پیک (سنى که بیشتر افراد مبتلا مى‏شوند) در سرخک به شرایط منطقه از نظر تراکم جمعیت و شانس برخورد با دیگران بستگى دارد. هر چه پراکندگى جمعیت بیشتر باشد، سرعت انتشار کمتر و اپیدمى طولانى‏تر خواهد بود.

    بیمارى سرخک بطور معمول عوارض خطرناکى ندارد (10) ولى معرفى بیمارى به یک اجتماع منزوى که قبلاً آندمیک نبوده است به سرعت موجب بروز اپیدمى شده و میزان همه‏گیرى تقریباً 100% بوده و در همه سنین بروز خواهد کرد. (مثال کلاسیک این پدیده در 1846 روى داده است یعنى وقتى که سرخک به وسیله مهاجران به جزایر فارو برده شد و تنها افراد بالاى 60 سال که آخرین اپیدمى را سپرى کرده بودند به بیمارى مبتلا نشدند. (5، 59)

    در نقاطى که بیمارى به ندرت رخ مى‏دهد عواقب بیمارى فجیع است و میزان مرگ و میر تا 25% مى‏باشد (5، 59).

    پس از واکسیناسیون، میزان بروز بیمارى تا 99% کاهش یافته و کم و بیش گاهگاهى همه‏گیرى آن دیده مى‏شود که آخرین همه‏گیرى وسیع در کشور آمریکا و در سال 1989 بوده است (44، 61).

    سرخک جزء بیماری هاى بسیار واگیر است و غالباً همه افراد غیرایمن خانه مبتلا مى‏شوند. وجود ویروس در ترشحات نازوفارنکس قبل از بروز علائم بیمارى نشان داده شده است و تماس نزدیک با فرد بیمار و یا برخورد مستقیم با ریز قطره‏هائى تنفسى‏ش از طریق عادى انتقال بیمارى هستند، اما انتقال به وسیله هوا   هم ثابت شده است (61) بالاترین رویداد سرخک در اواخر زمستان و اوائل بهار دیده مى‏شود و کودکان آلوده تا چند روز پس از ظهور راش(ش، عفونى هستند و عفونى‏ترین دوره بیمارى دو یا سه روز بعدازظهور راش مى‏باشد.

    ایمنى مادرزادى بعد از اولین 6 ماه زندگى ناپدید گشته و فرد به بیمارى حساس مى‏شود. گاهى پس از دو تا شش روز بعد از ظهور راش آنسفالومیلیت بروز مى‏نماید که منجر به افزایش مرگ و میر تا 15% مى‏گردد. انسفالیت در دخترها بیش از پسرها دیده شده و در 5 تا 9 ساله‏ها بیشتر از کودکان و نوزادان بوده است(10)

    2 - بیمارى دیستمپر (سگ‏هاى جوان)

    گونه‏هاى حساس به بیمارى سگ‏هاى جوان عبارتند از گونه‏هاى خانواده‏اى سگ‏سانان (سگ، سگ گرگ‏شش، روباه، کایوت، گرگ و شغال)، پروسیونیده(مانند راکون، پانداى بزرگ وکوچک) و موستلیده (مانند موش خرما  و راسو) و «تایسو» یا «جاولینز » (نوعى پستاندار شبیه  خوک کوچک با پاى نازک) (29).

    ویروس پنج روز پس از آلودگى و قبل از بروز علائم بیمارى در تمام ترشحات و مواد دفعى حیوان یافت مى‏شود و تا چند هفته این روند ادامه مى‏یابد. انتقال عمدتاً از طریق تماس مستقیم و تنفس ریز قطره‏هاى آلوده مى‏باشد. سگ‏هاى جوان حساسیت بیشترى دارند و بیشترین حساسیت در سنین 4 تا 6 ماهگى است، که مقارن با از دست دادن  ایمنى مادرى مى‏باشد. عود بیمارى میان توله سگ‏ها در طول سال باعث باقى ماندن عفونت در جمعیت سگ‏ها مى‏شود. در نقاط غیرآلوده همه سنین مى‏توانند آلوده شوند و اختصاص به سگ‏هاى جوان ندارد (29). عفونت به سرعت در میان سگ‏ها منتشر مى‏شود. در حالى‏که بعضى سویه‏هاى با حدت متوسط مى‏توانند بدون علائم واضح ایجاد عفونت کنند بعضى سویه‏ها توانایى ایجاد عفونت و بیمارى حاد را دارند که اغلب همراه آنسفالیت و تلفات بالا مى‏باشد. سایر سویه‏ها بیشتر تمایل به احشاء داشته و ویسروتروپیک مى‏باشند. این سویه‏ها موجب ضعف دام و تلفات بالا مى‏شوند ولى وقوع انسفالیت به واسطه آنها کم است. همه سویه‏ها در سگ موجب تضعیف ایمنى شده و تأثیر ایمنوسوپرسیو دارند و وضعیت بهبودى دام بستگى به غالب شدن بر این تضعیف ایمنى دارد در غیراینصورت گذشته از عوارض اولیه دچار عفونت‏هاى ثانویه نیز مى‏گردد که به همین دلیل تلفات هم افزایش مى‏یابد (27).

    در امر کنترل بیمارى توجه به جانوران مختلفى که مى‏توانند مخزن عفونت باشند اهمیت دارد. اخیراً گزارشاتى از تشابه ویروس دیستمپر در فک‏هاى دریاچه بایکال‏7ص (روسیه) و ویروس ژذچحژ ذچدخچا حدچب -

 سگ‏هاى جوان به دست آمده است که ذیلاً توضیح بیشتر داده خواهد شد.

    3 - بیمارى دیستمپر در فک‏ها

    در تابستان و پائیز 1988 در سواحل شمالى اروپا موربیلى ویروسى که به ویروس بیمارى سگ‏هاى جوان قرابت‏هایى داشت عامل بیمارى ایجاد شده در فک‏هاى معمولى و خاکسترى معرفى شد. تحقیقات و مطالعات گسترده نشان دادند که عامل این بیمارى متفاوت از سایر اعضاء موربیلى ویروس مى‏باشد و آنرا:PDV نامگذارى کردند (14، 15، 16، 30، 41، 42، 48).

    اگرچه آنتى‏بادى خنثى کننده CDV  (بیمارى سگ‏هاى جوان) در میان فک‏هاى اروپا، سیبرى، گرینلند و قطب جنوب مشخص شده ولى منشأ بیمارى بطور قطعى مشخص نگردیده است. پس ازاولین‏گزارشات از وجود ث‏آپ ،گزارشات‏متعدد دیگرى‏در رابطه باوجود بیماری هاى مشابه به وسیله موربیلى ویروس‏ها در سایر پستانداران آبزى به دست آمد. از نظر سرولوژى وجود عفونت موربیلى ویروسى در میان راسته Pinnipeds (مانند فک‏هاى دریایى) و Cetaceans (شامل دلفین‏ها، وال‏ها و ژحژخرزژرپ یص مورد تأئید قرار گرفته است (14، 16، 42، 48).

    از میان پستانداران آبزى، موربیلى ویروس از porpoise و اخیراً صدها دلفین در دریایى مدیترانه جداسازى شده است (14، 26، 41، 42).

    نکته جالب‏توجه دیگر آنکه در سال 1987 در نقطه‏اى کاملاً مجزا از آب‏هاى آزاد یعنى دریاچه بایکال (واقع در سیبرى) بیمارى همه‏گیرى که عامل آن مشابهت زیادى با بیمارى سگ‏هاى جوان داشت در فک‏هاک‏ص بوجود آمد و بطور آزمایشى عامل آن PDV-2  نامیده شد.

 مطالعات بیولوژى و بیولوژى مولکولى بر روى ویروس‏هاى جدا شده از این همه گیرى ارتباط آنرا با همه‏گیرى اروپا مشخص کرده است. در زمینه منشأ این اپیدمى فرضیاتى بیان شده است که امکان انتقال ویروس به وسیله گوشتخواران ساکن خشکى، پرندگان مهاجر و یا سگ‏هاى اهلى مدنظر بوده است و نکته جالب توجه آنکه در هر دو همه‏گیرى ادعا شده که بیمارى بطور خودبخود   ص به سگ‏هاى اهلى سرایت کرده است (48).

    لازم به یادآورى است به دلیل مهاجرت سالانه فک‏هاى «کاسپیکا» به جنوب دریاى خزر امکان برخورد دامپزشکان ایرانى با این بیمارى درآینده مى‏تواند وجود داشته باشد.

    4 -  طاعون گاوى   صفحه49

    حیوانات حساس به این بیمارى واجب‏الاخطار به  ترتیب عبارتند از گاو اهلى، گاومیش، گوسفند و بز، با آنکه شتر نیز حساس مى‏باشد ولى در زمینه اپیدمیولوژى نقش مهمى را به عهده ندارد. خوک اهلى مى‏تواند علائم پیشرفته بیمارى را نشان دهد و در آسیا به عنوان مخزن مهمى براى عفونت مطرح است. در میان وحوش تمام زوج سمان حساس مى‏باشند (29).

    همانگونه که در مقدمه گفته شد از نظر تاریخى جزء کشنده‏ترین بیماری هاى گاو به حساب مى‏آید و در حال حاضر نیز بیش از سایر بیماری هاى دامى در از بین بردن یکى از منابع غذایى انسان مؤثر است. با آنکه در 1960 تقریباً از آفریقاى شرقى پاک شده بود، به دلیل نقائص برنامه واکسیناسیون بیمارى مجدداً بازگشت کرده است (18).

    این بیمارى هنوز به صورت بومى در کشورهاى استوائى و شمالى آفریقا و بعضى از نواحى آسیا نظیر خاورمیانه و هندوستان وجود دارد و گاه‏بگاه در اثر ورود گاو از این کشورها به نقاط غیرآلوده مانند اروپاى شرقى بیمارى به شکل واگیر بروز مى‏کند (1، 29، 32، 50، 52، 58).

    در صورتى‏که بیمارى به صورت واگیر بین دام‏هاى فوق‏العاده حساس بروز کند، میزان واگیرى و تلفات آن بسیار زیاد است و براى ریشه‏کنى آن باید تعداد زیادى از دام‏هائى که مجاور دام‏هاى مبتلا بوده‏اند از بین بروند. در مناطقى که بیمارى در آنجا بومى است اکثر گاوان ایمنى مختصرى در برابر آن حاصل نموده‏اند و بدین دلیل واگیری هاى شدید در آنجا به ندرت ممکن است اتفاق افتد و موارد تحت حاد عادى‏ترین شکل بیمارى است.

    در واگیری هایى که به واسطه ورود حیوان از این مناطق به نواحى غیرآلوده و در بین گاوان فوق‏العاده حساس صورت مى‏گیرد میزان واگیرى تقریباً صددرصد و نسبت تلفات بطور متوسط 50 درصد است (25 تا 90 درصد). ویروس طاعون گاوى نسبت به شرایط محیط حساس است و به زودى به وسیله گرما، خشکى و اکثر مواد گندزدا از بین مى‏رود ولى در برابر سرما نسبتاً مقاوم است.

    نشخوارکنندگان وحشى منبع عادى عفونت و یکى از مشکلات عمده ریشه‏کنى این بیمارى به‏شمار مى‏آیند. در بین نژادهاى مختلف، گاوهاى کوهان‏دار مقاومت بیشترى در برابر این بیمارى دارند (1).

    ویروس عامل بیمارى در خون، بافت‏ها، ترشحات و فضولات اندام‏هاى بیمار وجود دارد و حداکثر عیار آن هنگامى است که درجه حرارت بدن به بالاترین حد خود رسیده و سپس به تدریج از میزیان آن کاسته مى‏شود. به‏طورى‏که یک هفته بعد از عادى شدن درجه حرارت در دام‏هایى که بهبود مى‏یابند، ویروس به کلى در ترشحات بدن از بین مى‏رود. از آنجا که ویروس در برابر عوامل خارجى خیلى حساس است بنابراین براى انتشار بیمارى تماس نزدیک بین دام آلوده وسالم ضرورت دارد. گرچه راه ورود ویروس به بدن به درستى معلوم نیست ولى شواهد متعد معرف آن است که استنشاق ویروس عادى‏ترین راه دخول است و انتقال به وسیله هوا نشان داده شده است. خوردن موادغذایى آلوده با فضولات دام‏هاى مبتلا و یا آن‏هایى که در دوره کمون هستند و یا به فرم پنهانى بیمارى دچارند ممکن است وسیله مهم دیگرى براى ابتلاء باشد. ویروس طاعون گاوى در تعدادى از حشرات نشان داده شده ولى بعید به‏نظر مى‏رسد که حشرات ناقل بیمارى براى دام‏ها باشند. به‏نظر نمى‏رسد که حیوان شفا یافته بیش از چند روز ناقل بیمارى باشد (1). در موارد بسیار نادر انتقال بیمارى به وسیله مواد بیجان مانند بستر، علوفه و آب گزارش شده است (36) ولى غالباً آلودگى به وسیله ریزقطره‏هاى ترشحات دستگاه تنفسى، گلو و اشک و همچنین مدفوع، ادرار و شیر مى‏باشد (29).

    در بعضى موارد (آلودگى سال 1980 نیجریه) وحوش به واسطه گاوهاى اهلى وارداتى بیمار شده‏اند و پس از بهبودى دام‏هاى اهلى، بیمارى در وحوش ناپدید شده است.

    در سال 1983 در حیوانات شکار شده در نیجریه بیمارى طاعون دیده شد و منشأ آن را ورود دام به وسیله اقوام چادرنشین و بدوى دانستند. نکته جالب توجه در این همه‏گیرى آن بود که حیوانات آلوده یا آبزى بوده‏اند و یا در جوار آب زندگى مى‏کردند مانند گاومیش، البته نقش احتمالى حشرات هم در این مورد ناشناخته است (52).

    عقیده بر آن است که نگهدارى ویروس طاعون گاوى در نقاطى که بیمارى آندمیک است وابسته به حضور دام‏هاى اهلى و به ویژه گاو است و هر چند که انتقال بیمارى بین بز و گاو بطور تجربى و در فیلد گزارش شده ولى در غیاب بیمارى در گاو، وقوع یا شناسایى بیمارى در بز مشکل است (58).

    5 -  طاعون نشخوار کنندگان کوچک‏

    این بیمارى بسیار واگیردار بوده و مخصوص گوسفند و بز مى‏باشد. اگرچه اکثر همه‏گیری هاى آن مربوط به آفریقاى غربى بوده است (20، 29) ولى گزارشاتى از بروز بیمارى در مصر (38)، شبه‏جزیره عربستان (57) و احتمالاً هند (23) وجود دارد. سویه‏اى که در کشور پادشاهى عمان گزارش شده است متفاوت از سویه آفریقایى است (40، 57). برخلاف طاعون گاوى سابقه شناسایى این بیمارى قدمت چندانى نداشته و اولین بار در 1942 گزارش گردیده است. تلفات این بیمارى جدى و کشنده 90-60 درصد مى‏باشد و گاو به شکل تحت بالینى بیمار مى‏شود (25). عوامل مؤثر بر همه‏گیرى شناسى مشابه طاعون گاوى است و عقیده بر آن است که حیوانات وحشى در انتشار بیمارى نقشى ندارند (29).

فصل سوم‏

 علائم بیمارى حاصل از موربیلى ویروسها

 الف - علائم ماکروسکوپیک‏

    1 - بیمارى سرخک‏

    2 - بیمارى سگ‏هاى جوان‏

    3 - بیمارى دیستمپر فک‏ها

    4 - طاعون گاوى‏

    5 - طاعون نشخوارکنندگان کوچک‏

 ب - ضایعات میکروسکوپیک‏

    الف -  علائم ماکروسکوپیک‏

    برحسب حدت سویه‏هاى ویروس، میزان حساسیت حیوان مبتلا و تأثیر بیماری هاى دیگر در کنار مدیریت، علائم این بیماری ها مى‏تواند تغییراتى داشته باشد. بنابراین در این مبحث علائم عمده آنها تشریح مى‏گردد.

    1 - بیمارى سرخک‏

    پس از دوره کمون 14-10 روزه، سرخک بطور تیپیک یک ناخوشى 7 تا 11 روزه ایجاد ه‏مى‏کند. در ابتدا یک دوره اولیه‏ با علائم تب، عطسه، سرفه، آبریزش بینى، قرمزى چشم، نقاط خ‏چس‏ژ ذچذرژحرژپ -

 کاپلیک‏وص در دهان و لمفوپنى وجود دارد که 4-2 روز طول مى‏کشد. کنژکتویت معمولاً همراه با ترس  از نور مى‏باشد. تب و سرفه تا بروز بثورات که مرحله بعدى بیمارى است تداوم داشته و سپس طى 2-1 روز فروکش مى‏نماید. بثورات پوستى‏ به صورت ماکولوپاپول‏هاى مجزا و به رنگ صورتى روشن ظاهر مى‏شوند که در مدت دو تا چهار روز در سرتاسر بدن انتشار یافته و طى پنج تا ده روز قهوه‏اى رنگ مى‏شوند علائم بیمارى هنگامى که میزان راش‏ها به ماکزیمم مى‏رسد از سایر مراحل بیمارى شدیدتر است اما از آن به بعد علائم بیمارى به سرعت کاهش مى‏یابد. در اغلب موارد کاهش ایمنى یکى از عوارض مهم بیمارى مى‏باشد.

    مجارى تنفسى در هنگام بیمارى سرخک به تهاجم باکتری ها به خصوص استرپتوکوکسى همولیتیک حساس بوده و برونشیت، پنومونى و التهاب گوش میانى در 15% موارد دیده مى‏شود. عوارض ریوى مسئول 90% مرگ‏هاى مربوط به سرخک هستند. یک شکل متفاوت بیمارى پنومونى همراه با سلول‏هاى ژیانت است که ممکن است به عنوان یک عارضه در کودکان دچار نقائص ایمنى اتفاق افتد و معتقدند که علت آن ریپلیکاسیون مهار گسیخته ویروسى مى‏باشد و همانطور که از  نام آن پیدا است امتزاج سلولى وسیع در بافت ریه دیده مى‏شود. این عارضه معمولاً کشنده است.

    در هر هزار مورد، یک مورد آنسفالومیلیت دیده مى‏شود و هیچ ارتباطى بین شدت بیمارى سرخک با ظهور علائم عصبى دیده نشده است. در حدود 50% کودکان مبتلا به سرخک عادى تغییرات الکتروآنسفالوگرافى نشان مى‏دهند. علائم گرفتارى مغزى معمولاً چند روز بعد از بروز بثورات جلدى و در اکثر موارد چند روز پس از ناپدید شدن آنها ظاهر مى‏شود. دوره دومى از تب

    شکل 1-3 :   مراحل مختلف عفونت سرخک‏

 همراه خواب‏آلودگى یا تشنج و پلئوسیتوزض‏ض (افزایش لمفوسیت‏ها در مایع مغزى نخاعى) مى‏دهد. تلفات 15% است و افرادى که زنده مى‏مانند ممکن است اختلالات روانى همیشگى (تغییر شخصیتى یا اختلال شدید عاطفى و هیجانى) یا ضعف جسمانى به ویژه اختلالات بر اثر حمله ناگهانى بیمارى را از خود نشان دهند.

    میزان پان آنسفالیت اسکلروز دهنده تحت حاد (SSPE)  که یک عارضه دیررس و نادر سرخک مى‏باشد یک در 300000 و یا میلیون ذکر مى‏شود. بیمارى بطور عمده در کودکان و نوجوانان به‏صورت موذیانه‏اى 15-5 سال پس از سرخک شروع شده و باعث زوال ذهنى پیش‏رونده، تشنجات ناگهانى، شوک عضلانى و الکتروآنسفالوگرام غیرطبیعى با کمپلکس‏هاى متفاوت و با ولتاژ زیاد آشکار مى‏شود (5، 28، 37، 61).

    عده‏اى سرخک را یکى از عواامل ایجاد کننده سندرم گیلن   ک‏ض باره که نوعى اختلال در میلین ذر سیستم عصبى است مى‏دانند (10)

 سرخک‏هاى نامشخص‏

 کودکانى که توسط واکسن سرخک غیرفعال و کشته که در سال 1965 ارائه شد واکسینه شوند، در صورت برخورد با سرخک طبیعى، ممکن است سندرمى به نام سرخک آتیپیک یا نامشخص را تجربه کنند. روش غیرفعال ساختن این واکسن،  ایمنى زایى پروتئین امتزاجى را تخریب مى‏کند، و در غیاب آنتى‏بادى ضد آن، عفونت مى‏تواند شروع شده و ویروس توسط امتزاج پخش گردد. این عارضه موجب تب بالا، پنومونى و بثورات غیرمعمول مى‏شود. به همین دلیل امروزه دیگر از این نوع واکسن استفاده نمى‏کنند.

    بطورکلى پیش‏بینى سرخک در مواردى که بیماری هاى دیگر نظیر پنومونى، سوءتغذیه، نارسایى احتقانى قلب و تضعیف ایمنى وجود نداشته باشد   (ض خوب است و بهبودى کامل از بیمارى بسیار معمول است (5، 10، 17، 39، 61).

    2 - بیمارى سگ‏هاى جوان‏

    علائم این بیمارى تا اندازه‏اى متنوع است که به آن بیمارى هزارچهره گفته‏اند. فرم فوق حاد بیمارى که همراه تب و تلفات ناگهانى است. شایع نیست ولى فرم حاد بیمارى معمول مى‏باشد. براى شروع فرم حاد دوره کمون 18-14 روز طول مى‏کشد. 7-4 روز پس از ظهور عفونت ویروسى یک تب زودگذر همراه با کاهش لوکوسیت‏ها و بدون ظهور علائم اصلى بیمارى بروز مى‏کند. سپس براى 14-7 روز دماى بدن به حالت طبیعى باز مى‏گردد و به دنبال آن مرحله دوم تب به همراه ورم ملتحمه‏ و رینیت بروز مى‏کند.

    سرفه، اسهال، استفراغ، بى‏اشتهایى، دهیدراتاسیون، کاهش وزن و ضعف از جمله عوارض بیمارى در فرم حاد بوده، ترشحات موکوسى چرکى در چشم و بینى، و نیز پنومونى که غالباً به واسطه عفونت‏هاى ثانویه میکروبى بروز مى‏کند شایع است. باکترى  Bordetella bronchisepticaرا غالباً به همراه دیستمپر وجود داشته و علائم را تشدید مى‏نماید.

    بثورات جلدى اولیه که اغلب در ناحیه شکم بروز مى‏کند مى‏تواند به پوستول تبدیل شود ولى در هر صورت بهبودى آنها بسیار معمول مى‏باشد. علت بثورات جلدى را نوعى پاسخ ایمنى بدن مى‏دانند.

    در مقابلِ بعضى بیماران که ابتدا علائم تنفسى را نشان مى‏دهند، سایرین علائم گوارش را به همراه دارند. در فرم ریوى اولین علائم التهاب کاتاوال حنجره و برونش و نیز تورم لوزه‏ها و سرفه است که با پیشرفت بیمارى به برونشیت و برونکوپنومونى کاتارال و در بعضى موارد التهاب پرده جنب منتهى مى‏گردد. علائم فرم گوارشى شامل استفراغ شدید و اسهال  آبکى است.

    پس از مراحل اولیه بیمارى در بعضى از بیماران، عوارض دستگاه اعصاب مرکزى بروز مى‏کند که علائم گوناگونى دارد و عبارتند از: تغییر در رفتار، حرکت بدون اراده، انقباضات موضعى عضلات، اسپاسم‏هاى تونیک - کلونیک، حملات شبیه صرع، عدم تعادل، فلجى، کورى، صداى ناشى از درد و واکنش‏هاى ناشى از ترس.

    دوره بیمارى و تلفات متفاوت است و به دخالت عفونت‏هاى باکتریایى بستگى دارد. تلفات بین 30 تا 80 درصد است اما سگ‏هایى که پس از آنسفالیت زنده مى‏مانند عوارض عصبى را به همراه خواهند داشت (29).

    دیستمپر در سگ‏هاى بالغ مى‏تواند موجب دو نوع آنسفالومیلیت مزمن شود. یک فرم آن به صورت آنسفالیت چند کانونى است که پیشرفت کندى داشته و علائم بالینى آن تا یکسال به طول مى‏انجامد. این بیمارى معمولاً در سگ‏هاى 8-4 ساله اتفاق مى‏افتد و علائم آن عبارتند از عدم توازن، ضعف در قسمت لگن، فقدان رفلکس تحریکى چشم‏للَّه‏ض به شکل یکطرفى یا دوطرفى، کج ش‏حذخ‏حژ حح‏چرحب -

 شدن سر، نیستاگموس، فلجى صورت و ترمور سر بدون انقباضات گروهى عضلات. این سگ‏ها نسبت به محیط اطراف هوشیار مى‏باشند. دومین فرم مزمن این بیمارى آنسفالیت سگ‏هاى پیر مى‏باشد و با آنکه همه شواهد دلالت بر دخالت ویروس دیستمپر در این بیمارى دارد ولى محققین امکان جداسازى یا انتقال بیمارى به حیوانات حساس را پیدا نکرده‏اند (4). این عارضه بسیار نادر بوده و در سگ‏هاى بالاى 6 سال دیده مى‏شود. علامت بالینى اصلى بیمارى بطور معمول دید ضعیف و فقدان رفلکس منیس دوطرفى مى‏باشد. با پیشرفت بیمارى، دپرسیون، چرخش اجبارى یا فشار آوردن به سر، تغیرات رفتارى شامل گیجى، لال شدن، عدم شناسایى صاحب خود و یا عدم پاسخ به محرک‏هاى محیطى بروز مى‏کند. این عارضه شباهت زیادى به فرم SSPE در سرخک دارد.

    در نهایت عارضه نادر دیگرى که در بعضى موارد به شکل تأخیرى بروز مى‏کند بیمارى بالشتک کف پاطض است که ناشى از هیپرکراتوز در بالشتک کف پا و نوک بینى مى‏باشد و معمولاً  عاقبتى جز مرگ ندارد.

    بروز ضایعات چشمى دیستمپر کمتر اتفاق مى‏افتد (به جز تورم ملتحمه) و عبارتند از chorioretinitis (تورم مشیمیه و شبکیه)، Keratoconjunctivitis sicca (KCS),  و ضایعات عصب بینایى (27). گاهى ویروس دیستمپر موجب سخت شدن نواحى متافیز  استخوان در نژادهاى بزرگ که رشد سریع دارند مى‏گردد.

    در لاشه خونریزى در نقاط مختلف بدن (مثل ریه، مثانه و لگنچه)، تورم غدد لمفاوى به همراه تحلیل و ژله‏اى شدن تیموس، تحلیل غده فوق‏کلیوى، گاهى عوارض آنسفالیت دیده مى‏شود (40).

    3 - دیستمپر فک‏ها

    حیوانات مبتلا ضعیف شده و قادر به شنا نمى‏باشند، از انسان فرار نکرده و از عوارض تنفسى رنج مى‏برند. غالباً در موقعیت جناغى خوابیده و به دیواره شکم فشار مى‏آورند. ترشحات چشم و بینى، تورم ملتحمه و اسهال از علائم اصلى است. در اثر خروج هوا از شش‏ها در زیر قفسه سینه و گردن تورم دیده مى‏شود. در عده معدودى عوارض درگیرى سیستم اعصاب مرکزى دیده شده است.

    در کالبدگشایى عوارض پنومونى در 75% موارد دیده شد و عوارض هیدروپریکارد، هیدروتوراکس و هپاتیت امرى معمول و معده اغلب خالى است (لازم به ذکر است که نماتود استرونژیلوس در مجارى هوایى ریه، کرم قلبى دیپتالونما در بطن راست کرم‏هاى نوارى در روده و جرب هالاراچن در حفر بینى در بعضى موارد کم و بیش وجود داشته است) (16، 41).

    4 - طاعون گاوى‏

    دوره کمون بیمارى در واگیرى طبیعى 9-3 روز است. اولین مرحله بیمارى دوران چند روزه‏ایست که حیوان بدون بروز نشانی هاى موضعى دچار تب شدید است (5/40 تا 5/41 درجه سانتى‏گراد)، بى‏اشتهایى، کم شدن میزان شیر ترشح اشک، خشن شدن محسوس موها نیز با تب همراه است. سپس تورم مخاط دهان و بینى و ملتحمه چشم ایجاد مى‏شود و ممکن است مخاط مهبل پرخون و فرج متورم گردد. ترشح آبکى اشک به تدریج چرکى مى‏شود و ممکن است پلک‏ها متورم و به یکدیگر بچسبند. به تدریج در نتیجه بروز جراحات دهانى ترشح بزاق که ابتدا کف‏آلود، صاف و کمى آغشته به خون است چرکین مى‏شود. ترشحات سروزى بینى نیز چرکین مى‏گردد. جراحات نکروتیک مجزایى (به قطر 1 تا 5 میلى‏متر) ابتدا در مخاط لب و لثه پائین، مخاطگونه و قسمت پائین سطح زبان و سپس در تمام دهان و سطح زبان بروز مى‏کند و در نتیجه وسعت یافتن ممکن است این جراحات به یکدیگر متصل شوند. نظیر این جراحات اغلب در مخاط بینى، مهبل و فرج نیز ایجاد مى‏گردد که از حیث رنگ متمایل به خاکسترى، کمى برجسته و بطور واضحى نکروتیک مى‏باشند. قسمت‏هاى نکروتیک بزودى کنده مى‏شود و بافت قرمز رنگى با کناره‏هاى مشخصى به جاى مى‏گذارد. در هیچ‏یک از مراحل بیمارى طاولى وجود ندارد و در بعضى موارد

    شکل 2-3 :   جراحات طاعون در مخاط کام و زیر زبان.

 جراحات پوستى در ناحیه میان دو راه، کیسه بیضه، پهلوها، سطح داخلى ران و گردن ممکن است ایجاد شود. در اینصورت پوست مرطوب و قرمزرنگ مى‏گردد و بعداً از دلمه خشکیده‏اى پوشیده مى‏شود. اسهال و گاهى اسهال خونى شدید و همراه با زور در نتیجه توسعه جراحات در شیردان و روده‏ها به وجود مى‏آید.

    بدین ترتیب بین روزهاى 4 تا 7 مرحله‏ایى که تب وجود دارد اشکال در تنفس (دیسپنه)، سرفه و اسهال بروز مى‏کند و تلفات بین 6-12 روز پس از اولین علائم بالینى اتفاق مى‏افتد. در حیوانات حساس تمام دام‏هاى عفونى علائم بیمارى را نشان مى‏دهند و میزان تلفات بیش از 90 درصد است.

    دام‏هایى که زنده بمانند حدود 4 تا 5 هفته پس از اولین عفونت بهبود یافته و تا پایان عمر نسبت به این بیمارى مصون هستند و دام‏هاى حامل در این بیمارى ایجاد نمى‏گردد.

    در مناطقى که بیمارى در آن بومى است و مقاومت در برابر آن زیاد است طاعون به شکل تحت حاد و یا پوستى بروز مى‏کند. در بعضى مناطق طاعون گاهى با ذات‏الریه توأم مى‏شود و با ذات‏الریه و دات‏الجنب واگیر شباهت زیادى پیدا مى‏کند. در گوسفند و بز نشانی ها و جراحاتى نظیر آنچه در گاو ذکر شد تولید مى‏گردد ولى ظاهراً بیمارى به سهولت از این دام‏ها به گاو انتقال حاصل نمى‏کند (1، 18، 36)

    در کالبدگشایى آثار مهم بیمارى در دستگاه گوارش، بینى، فرج و مهبل دیده مى‏شود که تشابه زیادى به جراحات مخاط دهان دارد (40).

    5 - طاعون نشخوارکنندگان کوچک‏

    عامل این بیمارى شباهت زیادى به عامل طاعون گاوى دارد، علائم ایجاد شده هم شباهت زیادى دارد. پس از یک دوره کمون 5 تا 6 روزه حیوانات مبتلا تب، اروزیون مخاط دهان، اسهال، ذات‏الریه و احتمالاً اروزیون ناحیه فرج یا غلاف قضیب و سقط را نشان مى‏دهند. در بز تلفات تا 95% و در گوسفند کمى کمتر است (18، 29).

    ب -  ضایعات میکروسکوپیک‏

    همانند سایر پارامیکسوویروس‏ها، در موربیلى ویروس هم تشکیل سنسى سیوم (سلول‏هاى غول‏پیکر چند هسته‏اى) یک پاسخ معمولى است گنجیدگی هاى سیتوپلاسمى اسیدوفیل منظمى تشکیل مى‏شود و اعتقاد بر آن است که این گنجیدگی ها، مکان‏هاى سنتز ویروسى را مشخص مى‏کنند و دیده شده که حاوى نوکلئوکپسیدهاى قابل تشخیص و پروتئین‏هاى ویروسى هستند. موربیلى ویروس‏ها همچنین مى‏توانند ایجاد گنجیدگى داخل هسته‏اى هم بنماید، اگرچه مشخص نیست که آیا هسته سلول نقشى در تکثیر ویروس ایفا مى‏کند یا خیر.

    بطورکلى این ویروس‏ها به بافت لمفاوى (غدد لمفاوى، لوزه‏ها، طحال) و پوششى (بافت اپیتلیوم دستگاه تنفسى، ادرارى تناسلى، مخاط معده و روده، پانکراس و پوست) علاقه زیادى دارند و بعضاً دستگاه اعصاب مرکزى را مورد هجوم قرار مى‏دهند.

    شکل 3-3 :   گنجیدگی هاى داخل سیتوپلاسمى و هسته‏اى در سلول‏هاى برونش‏

    شکل 4-3 :  دژنرسانس شدید شبکیه در بیمارى سگهاى جوان (40).

 شکل 5-3 :  ایجاد واکوئل و گنجیدگى داخل سیتوپلاسمى در سلولهاى آستروسیت دستگاه عصبى ناشى از بیمارى سگهاى جوان (40).

    در مورد بافت پوششى معمولاً تنها موجب اروزیون شده و به لایه‏اى پائین‏تر از غشاء پایه صدمه‏اى وارد نمى‏شود، مگر آنکه عفونت‏هاى باکتریایى دخالت کنند. همچنین موجب هجوم سلول‏هاى آماسى به زیر بافت پوششى مى‏گردند. در اندام‏هاى مختلف لمفاوى از مرکز فولیکول ایجاد نکروز کرده و تخلیه سلول‏هاى لمفاوى هم دیده مى‏شود. در دستگاه عصبى عوارض عفونت عبارتند از مننژیت، دمیلینه شدن، پرواسکولار کافینگ و هجوم سلول‏هاى تک هسته‏اى به همراه گنجیدگی هاى داخل سلولى که در سلول‏هاى مختلفى مشاهده شده است (29، 40، 43) در مطالعه‏اى که بر روى فک‏هاى مبتلا به دیستمپر انجام گرفته دژنرسانس و نکروز شدیدى در ناحیه قشر مغز دیده شده است و این در حالى است که در سگ‏ها اینحالت ایجاد نمى‏شود.

    در بیمارى دیستمپر و طاعون نشخوارکنندگان کوچک پنومونى انترستیشیال با تزاید تیپ II پنوموسیت‏ها، تشکیل سن‏سیشیا و اپیتالیزاسیون آلوئل‏هافقط معمول مى‏باشد که غالباً به عفونت‏هاى ثانویه منتهى مى‏گردد (20، 41).